مقدمه
جشنوارههای فیلم در ایران و اکثر جشنوارههای فیلم در سراسر جهان تنها یک رویکرد مشخص دارند. تقدیس حرفهایگری و مهارت در فن. طبعا چنین رویکردی الزامات و کارکردهای خود را دارد. کسی منکر اهمیت دانش و مهارت در استفاده از ابزار نیست. سینما این ابزاریترین و فنیترین هنر آدمی خود موعید و متکی به چنین الزامی ست. اما ما، این جمع کوچک مشتاق، تقدیس و تکریم چنین امری را به این رویدادهای پرشمار میسپاریم و سوی دیگری را نگاه میکنیم. لا به لای این همه مهارت و دانش فنی ما سینما ــ در معنای کلانش: هنر سینما ــ را به مثابه امری انسانی، امری مسئلهمند و امری راهگشا و حساس تمنا میکنیم و مفهوم «اخلاق» را پیش میکشیم. اخلاق در استفاده از ابزار، اخلاق در رویکرد، اخلاق در مواجهه با انسان، اخلاق در مواجهه با امر اجتماعی ــ امر بیرونی، اخلاق در مواجهه با سوژه، اخلاق در مواجهه با مخاطب، اخلاق در مواجهه با سینما، اخلاق در مواجهه با شخصیتهایی که هنرمند خلق میکند و زندگی میبخشد. اینجاست که با بحرانی بزرگ مواجهیم. بحرانی که از فقدان بسیاری چیزها ناشی میشود. از بحران سرعت و شتاب روزافزونی که دامنگیر شده و البته ماندن در سطح: بیماریای که انسان امروز را در ورطه زوال انداخته. ضمن تبریک به همه عوامل فیلمها به خاطر کیفیت فنی بالایی که روی پرده برای ما تدارک دیدهاند ما نگاه عمیق و مسئلهمند را لا به لای همین فیلمهای حرفهای کمتر و کمتر پیدا میکنیم. به نظر ما این سینما آینه جامعه و دغدغههایی انسانی نیست. یا حداقل چنین بنمایهای را کمتر و کمتر در خود دارد. این سینما از مدیا تغزیه میکند نه از درد، نه از واقعیت و نه از تخیل. این سینما در داخل مرزهای مطمئن و جواب پس داده با ما حرف میزند نه از عرصههای پر خطر و جسارت خطر کردن. این سینما در سیاسیترین ادعاهایش سیاسی نیست. در انسانیترین ادعاهایش انسانی نیست. در اجتماعیترین ادعاهایش اجتماعی نیست، در واقعگرایانهترین ادعاهایش واقعی نیست. سینمای ایران در ابعادی گسترده بیمار چنین وضعیتی ست و تنها منحصر به فیلم کوتاه نیستیم. اما در زمانهای که اورجینال بودن و اکتفا کردن به داشتههای خود مزدی نمیبرد؛ فیلم کوتاه ما نیز ترجیح میدهد از روی دست سینمای بلندمان بنویسد و خطر نکند. منتها با این تفاوت که اگر مخاطره را نیز در دستور کارش قرار دهد، این تنها به بندبازی بر روی مرزهای سانسور محدود شود. همه از هویت مستقل فیلم کوتاه حرف میزنند ولی ما به جای تکرار این حرفهای خوب سوال میکنیم: کدام هویت؟ کدام استقلال؟ دوست داریم جوابی بشنویم اما سکوت است. سکوت.
در سالی که استثنایی در چنته ندارد ما از بین ۳۹ فیلم که برچسب حرفهایترینها را بر پیشانی دارند به زحمت ۲۰ فیلم بیرون میکشیم و نتیجه ساعتها حرف زدن و بحث کردن و مجادله یک گروه کوچک جدولی ست که در ادامه میبینید. دوست داریم باز هم سوال بپرسیم. این بار مستقیمتر از خود فیلمسازها: چرا شخصیتهایی که خلق کردهاید را دوست ندارید؟ چرا مخاطب فیلمهایتان را دوست ندارید؟ چرا از چیزهایی که دوست دارید، از هر امر بحرانی یا انسانی که دوست دارید حرف نمیزنید؟ چرا سینما را دوست ندارید؟ کجاست آن اشتیاق دیوانه واری که محصولش شهید ثالث است، نادری است، کیارستمی ست، عیاری ست؟ چرا داشتههای خودتان را هر قدر که اندک هستند دوست ندارید؟ چرا جامعه و بیرونی که درون آن هستید را دوست ندارید؟ بحث نارضایتی از وضعیت نیست. کجاست آن تلاش و پیشنهاد برای بهتر کردن؟ نگرانیم. نگران باشید. کجاست آن نگاه نگران و دلسوز هنرمند؟
امسال ما در فیدان مصممتر و پرتعدادتریم. در مورد تک تک کلیات بالا حرف خواهیم زد. اما فراموش نکنید. ما همراه شما هستیم. کنار شما. و تشنه دیدن فیلمهای خوب. فیلمهایی که به تفکر واداردمان و چیزی به ما اضافه کنند. نه آنکه داشتهها و دانستههایمان را در گوشمان با ترس و لرز پچ پچ کنند.
و البته در مورد اهمیت و کارکرد چنین جدولهایی. در کنار همه جشنوارههای بزرگ که صرفا به نمایش آثار اکتفا نمیکنند و جایی هستند برای دور هم جمع شدن آدمهایی با علایق مشترک، همواره تخته منتقدین یا جدولهای ارزشگذاری نیز حضور دارند. ماهیت جشنوارهها ایجاب میکند هر سال فیلمها و هنرمندانی را به عنوان بهترین انتخاب کنند. اما این جدولها به دنبال انتخاب بهترین نیستند. آنها حساس به سنجیدن عیارها هستند. از این رو جدول هیچ سالی منفک از جدول سال گذشته نیست. جشنوارههای هر سال به فیلمهای همان سال اکتفا میکنند. اما جدول ارزشگذاری منتقدین حافظهای دیگر را میسازد و نمایندگی میکند. از این رو ما نیز این فیلمها را در کنار فیلمهای سال قبل و سال قبلتر و سال قبلترش دیدهایم. اینجا شما عیار کلی فیلمهای امسال را در مواجهه با عیار کلی فیلمهای سالهای گذشته میبینید. به جدول سال گذشته فیدان از فیلمهای هشتمین جشن فیلم کوتاه نگاه میکنیم (اینجا). به راحتی میتوان جایگاه این فیلمها در آن جدول را نیز بسنجید. تلاش ما برای شکل دادن به چنین معیاری ست. تلاش خواهیم کرد معیارمندتر باشیم و موشکافتر و همراهتر.
نوشته: هادی علیپناه و مجید فخریان
فیدان از دبیر محترم، دبیرخانه نهمین جشن فیلم کوتاه و هیات مدیره ایسفا به دلیل در اختیار گذاشتن این فرصت بزرگ سپاسگزار است.
پ.ن: راهنمای جدول
- امسال ما به جای ده فیلم اول به پنج فیلم اکتفا کردهایم.
- خانهها زرد رنگ معرف بالاترین امتیازی ست که هر منتقد داده است.
- بالاترین معیار ارزشگذاری در فیدان عدد ۴ یا چهار ستاره است.
- دایره سیاه مساوی امتیاز صفر یا بیارزش است.
- علاوه بر مجموع آرای منتقدین به هر فیلم میتوانید میانگین آرای هر منتقد به کل فیلمها را نیز مشاهده کنید.
- ستون «مجموع آرا» در انتهای جدول معرف برآیند کلی نظر هر منتقد و نیز مجموع آرا است.
فیدان در شبکههای اجتماعی