تالیف: هادی علیپناه
مفهوم «پریمیر» در عالم سینما یعنی نخستین نمایش فیلم در یک منطقه جغرافیایی. جشنوارهها برای اینکه بتوانند فیلمهای تازهای را به نمایش بگذارند با قراردادن قانون پریمیر اعتبار خود را افزایش میدهند. قبلتر هم اشاره کرده بودیم که اصلیترین هدف جشنوارهها استعدادیابی ست. پس چه بهتر که برای یافتن استعدادهای جدید برنامهریزان جشنوارهها نخستین کسانی باشند که فیلمها را میبینند. البته قبل از این مرحله پخشکنندههای معتبر و باسابقه فیلمها را دیدهاند تا بتوانند فیلمهای بهتر و تازهتری را به دست برنامهریزان و دبیران جشنوارهها برسانند. در برخی موارد هم فیلمها توسط تهیهکنندهها یا خود فیلمسازان برای جشنوارهها ارسال شده است.
در واقع جشنوارهها هرچقدر معتبرتر باشند میتوانند قانون پریمیر خود را در محدوده جغرافیایی بزرگتری اعمال کنند. چون در نهایت این فیلمسازها هم هستند که دوست دارند فیلمهایشان توسط جشنوارههای بزرگتر کشف و نمایش داده شود. برای همین سعی میکنند فیلمهایشان را اول برای جشنوارههای بزرگتر و معتبرتر ارسال کنند.
قبل از اینکه مفهوم قانون پریمیر بر اساس مناطق جغرافیایی را توضیح دهیم، لازم است بدانیم منظور از «نمایش رسمی» چیست. در واقع نمایش رسمی یک فیلم باعث از دست رفتن پریمیر یک فیلم در یک یا چند محدوده جغرافیایی مشخص میشود. پس نمایش رسمی به هر گونه نمایش در رویدادهای فرهنگی، جشنوارهها، اکران در سینماها، تلویزیون و نمایش در بستر اینترنت به صورت رایگان یا غیررایگان گفته میشود. در واقع نمایش رسمی یعنی دیده شدن فیلم توسط افراد زیادی خارج از دامنه عوامل فیلم و گروههای بسیار کوچکی که در اکران خصوصی فیلم را میبینند. در واقع فیلمسازها و تهیهکنندهها میتوانند نسخه نهایی نشده یا نهایی فیلمشان را برای دریافت بازخورد به جمع کوچکی از مخاطبان انتخاب شده، روزنامهنگاران و منتقدین و خریداران و پخشکنندگان فیلم نشان دهند. این موارد شامل اکرانهای رسمی نیستند و جز فرایند نهایی تولید و فرایند بازاریابی فیلمها به حساب میآیند. بر همین اساس اکران در بازارهای فیلم هم جزو اکرانهای غیر رسمی به حساب میآیند. اما همین اکرانها هم معمولا بسیار محدود و با حضور افراد خاصی برگزار میشوند.
پریمیر جهانی
یعنی نخستین نمایش رسمی فیلم در جشنوارههای بهخصوصی که این قانون را اعمال میکنند باید صورت بگیرد. جشنوارههای بسیار بزرگ مانند کن، ونیز، برلین و… این مورد را ترجیح میدهند. طبعا این جشنوارهها معتبرترین و مهمترین جشنوارهها نیز به شمار میآیند. البته باید به این نکته اشاره کرد که در این مورد بهخصوص جشنوارهها چندان سختگیر نیستند و در موارد بسیار معدودی استثناهایی را لحاظ کردهاند. اما کماکان در اکثر موارد ترجیح جشنوارهها بر رعایت این قانون است.
پریمیر بینالمللی
این پریمیر برداشتی دوگانه در نزد جشنوارههایی که آن را اعمال میکنند دارد. برخی نخستین نمایش بینالمللی در خارج از مرزهای کشور تولید کننده فیلم را به مفهوم پریمیر بینالمللی قلمداد میکنند و برخی دیگر نخستین نمایش در یک جشنواره بینالمللی را. مورد دوم به این معناست که اگر فیلم در بخش بینالملل جشنواره کشور خاصی که فیلم در آن کشور تولید شده است نمایش داده شده باشد، پریمیر بینالمللی آن از دست رفته است. اما اگر جشنواره یک جشنواره ملی و یا در بخش مسابقه ملی یک جشنواره نمایش داشته باشد شامل این قانون نخواهد شد. برای آنکه مطمئن شوید جشنوارهها کدام یکی از این دو حالت را مد نظر دارند باید قوانین مندرج در فراخوان آن جشنوارهها را به دقت مصالعه.
در مورد کشورهایی که تولید مشترک دو یا چند کشور هستند معمولا کشور اول برای پریمیر بینالمللی مد نظر قرار میگیرد ولی باز برای اطمینان بیشتر باید قوانین جشنواره مطالعه شود.
به عنوان یکی از مواردی که نمایش فیلمی در یک جشنواره خارجی باعث حذف فیلم از بخش اصلی جشنوارهای مهم شده است میتوان به حذف شدن فیلم کوتاه «Manhole» به کارگردانی جیوانی آلوی در سال ۲۰۱۴ از بخش مسابقه فیلم کوتاه کن اشاره کرد. تنها یک روز بعد از اعلام اسامی آثار راه یافته برنامهریزان جشنواره متوجه شدند که این فیلم کوتاه ایتالیایی پیش از کن در یک جشنواره بسیار کوچک اسپانیایی نمایش داشته است.
پریمیر قارهای
همانطور که از نام آن برمیآید به نخستین نمایش فیلم در یک قاره مشخص اشاره دارد. این مورد در صورتی که کشور سازنده فیلم در همان قاره قرار داشته باشد و فیلم قبلا در آن کشور در جشنواره یا سایر موارد به صورت رسمی اکران شده پریمیر قارهای خود را از دست میدهد.
پریمیر منطقهای
برخی جشنوارههای نخستین نمایش در منطقه جغرافیایی خاصی را در قوانین خود قرار میدهند. برای مثال نخستین اکران در آمریکای شمالی، خاورمیانه، حوزه کشورهای اسکاندیناوی و…
پریمیر کشوری
یعنی فیلم در کشوری که جشنواره در آن برگزار میشود تاکنون نمایش نداشته باشد.
پریمیر شهر یا ایالتی
این مورد بیشتر در جشنوارههای آمریکایی مشاهده میشود. جشنوارههایی که ترجیح میدهند فیلم برای نخستین بار در شهر یا ایالت محل برگزاری جشنواره توسط آنها به نمایش دربیاید.
پریمیر ترجیحی
برخی جشنوارهها در قوانین خود درج میکنند که ترجیح میدهند فیلم پریمیر جهانی، بینالمللی، قارهای و یا منطقهای خاصی را داشته باشد و یا فیلمهایی را که هنوز پرمیر خود در موارد بالا را حفظ کردهاند را در اولویت قرار میدهند. این ترجیح طبعا برای افزایش اعتبار جشنواره لحاظ میشود و فیلمهایی که پریمیر مشخص شده در جشنواره را نداشته باشند باید کیفیت بالایی از نظر برنامهریزان جشنواره داشته باشند تا آنها را مجاب به انتخاب فیلم کند.
موارد دیگر
با گسترش بسترهای نمایش فیلم برخی از کانالهای تلویزیونی و اینترنتی در مرحله ورود فیلمها به بازار فروش و اکران ترجیح میدهند فیلمهایی را در اولویت خرید و نمایش خود قرار دهند که قبلا توسط رقبا به نمایش درنیامدهاند. برای همین ممکن است در مراحل مذاکره پیش شرطهایی از این قبل نیز داشته باشند که نوع دیگری از مفهوم پریمیر فیلم است اما به بحث جشنوارهها مربوط نیست.
توضیحات
در بسیار موارد اکران در یک جشنواره بینالمللی باعث از بین رفتن بیش از یک پریمیر فیلم میشود. برای مثال اکران در جشنواره کن باعث از بین رفتن پریمیر جهانی، بینالمللی، قارهای و کشوری فیلم میشود. برای همین فیلم کوتاهی در جشنوراه برلین حضور داشته امکان حضور در جشنواره اوبرهاوزن را از دست خواهد داد.
یکی از کارهایی که پخشکنندههای حرفهای در آن تخصصی دارند برنامهریزی ارسال فیلم به جشنوارهها بر اساس در نظر گرفتن پریمیر فیلمها است. امری که با اشراف کامل بر قوانین جشنوارهها و تشخیص ویژگیهای فیلمها به دست میآید. گاهی بیتوجهی به پریمیر فیلم ممکن است سرنوشت فیلمی را به کلی تغییر دهد.
یکی از مواردی که معمولا باعث از دست رفتن فرصت برخی فیلمها میشود سال تولید فیلم است. در واقع مفهومی به اسم سال تولید فیلم در جهان سینما چندان وجود خارجی ندارد. خیلی ساده ممکن است تولید یک فیلم بیش از یک سال یا در بازه زمانیای که شامل دو سال میشود تولید شده باشد. تاریخی که برای سال ساخت فیلم باید برای فیلمها لحاظ شود زمان نخستین نمایش رسمی فیلم است. در واقع اگر فیلمی در سال ۲۰۱۹ مراحل ساختش تمام شده باشد ولی در سال ۲۰۲۰ نخستین نمایش رسمی آن رخ داده باشد، آن فیلم تاریخ سال ۲۰۲۰ را با خود خواهد داشت. از جنبهای دیگر نخستین نمایش رسمی فیلم پایان فرایند ساخت فیلم محسوب میشود. تا قبل از این مرحله صاحبان فیلم میتوانند هر تغییری که در فیلم نیاز دانستند ایجاد کنند. اما بعد از نخستین نمایش رسمی هیچ نوع تغییری نباید اعمال شود. مواردی مثل انواع سانسور بر اساس قوانین کشورها یا پخشکنندههای مختلف، (اینجا پخشکننده به معنای سینمادارها، شبکههای تلویزیونی و بسترهای اینترنتی است) نسخه کارگردان و نسخه بازنگری شده همگی مواردی هستند مربوط به فرایند اکران و فروش فیلم و شامل مرحله جشنوارهها نمیشوند. در واقع صاحبان فیلمها بر حسب قوانین یا سلیقه جشنوارهها ــ بعد از نخستین نمایش رسمی فیلمشان ــ نیاید تغییر در نسخه نهایی فیلم بدهند. در نظر گرفتن این نکته هم مهم است که به جز قوانین زمانی در جشنوارهها که بیشتر برای فیلمهای کوتاه اعمال میشود، جشنوارهها عمدتا هیچ محدودیتی برای نمایش دادن نسخه اصلی فیلمها ندارند و فیلمها را بدون سانسور نمایش میدهند. چرا که جشنوارهها عمدتا محلی هستند برای دیده شدن فیلمها توسط متخصصان و مخاطبان حرفهای سینما نه مردم عادی. با این حال بر حسب سلیقه یا سیاستهای خاص برخی جشنوارهها در مرحله انتخاب فیلمهای حاوی موارد محتوایی یا فرمی خاصی را نمیپذیرند. که البته تمامی این موارد در قوانین جشنوارهها ذکر میشود.
مورد دیگری که بهتر است مورد توجه قرار گیرد میزان مدت زمانی از بخشهای فیلمها است که میتواند به صورت قانونی در تلویزیون و بستر اینترنت منتشر شود و شامل نقض قانون پریمیر و کپی رایت فیلمها نشود. این مدت برای فیلمهای سینمایی حداکثر ۶ دقیقه، برای فیلمهایی با مدت زمان کمتر ۳ دقیقه و برای فیلم کوتاهی که زمان بسیار کمی دارند یک دقیقه یا ۱۰ درصد از زمان کامل فیلم به حساب میآید. پس در نظر داشته باشید که ممکن است به دلیل انتشار بخشی از فیلم با زمانی نسبتا طولانی بر روی اینترنت برنامهریز یک جشنواره از انتخاب فیلم شما منصرف شود.
همینطور انتشار فیلمنامه فیلمها نیز میتواند برنامهریزهای جشنواره را از انتخاب فیلم شما منصرف کنند. چون در نهایت جشنوارهها دوست دارند فیلمهای تازه را به نمایش بگذارند نه فیلمهایی را که بر هر شکلی قبلا داستان کامل آن در دسترس عموم بوده است.
شاید پخشکننده یا فیلمسازی به اشکال مختلف تلاش کند قوانین پریمیر یا سایر قوانین جشنوارهها را دور بزند. موردی که متاسفانه در کشور ما بسیار مشاهده میشود. در نظر داشته باشید که جشنوارههای معتبر با استفاده از مشاورین و روشهای متعدد سابقه فیلمها و فیلمسازها را در مرحله برنامهریزی جشنوارهها بررسی میکنند. در اکثر اوقات فیلمساز و پخشکننده متوجه نمیشوند که دلیل پذیرفته نشدن فیلمشان در جشنوارههای بزرگ نقض یکی از قوانین جشنواره است. هر چقدر هم که استادانه تلاش کرده باشند آن مورد را بپوشانند یا فکر کنند که جشنوارهها متوجه چنین موردی نخواهند شد.
فیدان در شبکههای اجتماعی