گفتگو با آرش رصافی معاون تولید و پشتیبانی انجمن سینمای جوانان ایران
هادی علیپناه
در ادامه پیگیری مسائل چند ماه گذشته انجمن سینمای جوانان بعد از گفتگو با سید صادق موسوی مدیرعامل انجمن، با آرش رصافی معاون تولید و پشتیبانی فنی به گفتگو نشستهایم. با انتشار اخبار مربوط به معرفی شدن اعضای شوراهای تولید استانی و در آستانه انتشار آییننامه بهروز شده انجمن در زمینه تولید، در این گفتگو علاوه بر تشریح جزئیات حمایت انجمن از تولیدات فیلم کوتاه، در مورد آسیبهایی که در آییننامه قبلی بود نیز مواردی را مطرح کردهایم.
- در حال حاضر چند روزی است که اعضای شوراهای تولید انجمن در استانهای مختلف در حال معرفی شدن هستند. البته این طرح در زمان گذشته مطرح شده بوده، اما براساس یکسری اتفاقات اجرا نشد و احتمالا طرح جدید نسخه به روزتری از آن طرح قدیمی است. سوالی که مطرح است، این است که این طرح موجود، قرار است چه کاری انجام دهد و شکل اجرایی آن به چه نحو است؟
بله، ایده این طرح از چند سال پیش شکل گرفته است و ایده آن به این شکل بود که از زمانی که بنده معاونت تولید انجمن سینمای جوان شدهام، یکی از ایدهها و آرزوهایی که داشتم این بود که بودجهای که برای تولید در اختیار انجمن قرار میگیرد به صورت عادلانه در سطح استانها و کل کشور توزیع شود. به گونهای که فیلمهای حرفهای، نیمهحرفهای یا فیلم اول برای تولیدات خود نیاز به مراجعه حتمی به ستاد مرکزی نداشته باشند. بنابراین این موضوع نیاز به یک طرح جامع و کامل داشت و از زمانی که آقای ایلبیگی مدیر انجمن شدند این ماجرا آغاز شد. شورای تولید تشکیل شد، در همین راستا آییننامه نوشته شد و شوراهای استانی نیز تشکیل شد و تقریبا یک سال این شوراها کار کردند. اما خب آسیبهایی نیز داشت که برای سال اول امری طبیعی بود، از جمله آسیبها این بود که میزان بودجه تولید انجمن بهصورت واضح برای شهرستانها مشخص نشده بود و نکته دوم این بود که ساز و کار نظارت بر رفتار شورا و عملکرد آنها کاملا روشن نبود. بعد از آن تغییر و تحولات مدیریتی اتفاق افتاد که باعث توقف طرح شد و فرصت رفع آسیبها پدید نیامد. هر بار هم که تصمیم به اجرای مجدد طرح گرفته شد، به دلیل کمبود بودجه انجمن و مشکلات مالی این امکان به وجود نیامد. تا اینکه خوشبختانه امسال با توجه به افزایش بودجه تولید انجمن، امکان اجرای این طرح به وجود آمد. ابلاغی توسط سازمان سینمایی جهت افزایش بودجه تولید انجمن صورت پذیرفت به این شکل که میزان بودجه تولید در تهران و استانها به طور مشخص اعلام شد. چیزی که رسما اعلام شده است شامل دو میلیارد تومان بودجه برای تهران و پنج میلیارد بودجه شهرستانهاست. همین امر باعث شد که بتوانیم سراغ همان طرح اولیه با ایده توزیع مناسب و عادلانه بودجه تولید انجمن برویم. آییننامه تولید مجددا بازنگری شد. اصلاحات لازم انجام شد. بودجه تولید متناسب با فعالیتهای قبلی استانها و پتانسیلی که در در طول ده سال گذشته دیده شده بود و ظرفیتهای موجود، تقسیمبندی شد و در حال حاضر هر دفتری به طور مشخص میزان بودجه تولید خود را در اختیار دارد.
- امکان این هست که ما بدانیم حداقل و حداکثر این بودجه برای هر استان چه میزان است و اینکه بودجه هر استان به صورت مشخص اعلام میشود؟
بله، به نظر بنده با توجه به سیاست شفافسازی که در حال حاضر در سازمان سینمایی وجود دارد این میزان بودجهها اعلام خواهد شد. بودجه پنج میلیاردی تولید شهرستان باید بین حدود شصت دفتر تقسیم شود. طبیعی است که ظرفیت و پتانسیل دفاتر متفاوت است. در نتیجه مبالغ متفاوت است. با توجه به همه این موارد بودجهای که به هر دفتر تعلق میگیرد زیر پنجاه میلیون تومان نیست. و حداکثر آن صد و هفتاد میلیون تومان است. در استانهایی که دفاتر بیشتری دارند، قاعدتا بودجه بیشتری اختصاص داده شده است. در استانهایی که دفاتر کمتر است و محروم و کم برخوردارند، سعی بر این بوده است که باز هم بودجه مناسب و عادلانهای در نظر گرفته شود. به هر حال این شروع طرح تولید در استانها است که قطعا باید پس از خروجی اولیه مورد ارزیابی مجدد قرار بگیرد.
- این مبالغ مستقیم به حساب دفاتر واریز میشود؟
قرار بر این است که از طریق معاونت اداری و مالی انجمن تفاهمنامهای با مراکز استانها بسته شود. و به طور مشخص تمام بودجه استانها اعم از تولید، پشتیبانی، برگزاری هفته فیلم و همه هزینهها در قالب همان تفاهمنامه عنوان شود و متناسب با بودجهای که سازمان سینمایی به انجمن پرداخت میکند، طبق تفاهمنامه مبالغ به دفاتر پرداخت شود.
- یکی از مواردی که همواره مورد بحث بوده است جذب مشارکت منابع استانها توسط دفاتر بوده است، اما همیشه به دلایل مختلف مثل اختلافات سازمانی یا سلیقه مدیران برای این مشارکت شرطهایی وجود داشته است. شروطی مانند مشارکت حتمی ستاد تهران. آیا با توجه به اینکه در سال جاری بودجه به حساب خود دفاتر واریز میشود امکان مشارکت بیشتر نهادهای دولتی یا شهرداری و. . . وجود دارد؟
با این ایده به شدت موافق هستیم. به گونهای که این مطلب در آییننامه تولید ذکر شده است که مدیر استان موظف است معادل با بودجهای که از ستاد تهران تخصیص داده شده، از طریق منابع استانی جذب سرمایه کند. با توجه به اینکه این تفاهمنامه بسته شده، این تعهد ایجاد میشود که این بودجه متناسب با پرداختهای سازمان، به استانها پرداخت شود. در نتیجه مدیر استان با استفاده از همین تفاهمنامه میتواند منابع استانی را جذب کند. ما امیدواریم که این اتفاق بیافتد. زیرا این یک فرصت تاریخی برای استانها است که برای اولین بار در تاریخ انجمن بودجه تولید مستقیما در اختیار خود استان، مدیر و شورای تولید آن قرار میگیرد. در ادوار گذشته دفاتری بودهاند که این کار را انجام میدادند و این تعامل را داشتهاند، اما خیلی از دفاتر این توانایی را نداشتند. به دلیل اینکه این اعتقاد وجود داشته است که چون از ستاد تهران بودجهای دریافت نمیشود اماکن جذب منابع استانی نیست. الان این شرایط برقرار شده است و بهترین زمان و فرصت برای جذب منابع استانی است. ضمن آنکه از سمت سازمان سینمایی هم خوشبختانه سهم استانی مشارکت در تولید برای ادارات کل ارشاد استان معین شده است که اگر ادارات کل همکاری لازم را انجام دهند و سهم خود را بپردازند هزینه تولید به مراتب بالاتر از چیزی خواهد شد که انجمن میپردازد.
- در کل چه طرحهایی برای گزینش و چینش اعضای شورای دفاتر مطرح شده است که منجر به این راه حل نهایی شده؟ آیا پیشنهادها و شکلهای مختلفی وجود داشت؟
عمده مسئلهای که وجود داشت این بود که بتوانیم بودجه تولید را به خود استانها واگذار کنیم که این موضوع در حال اتفاق افتادن است. اصل ماجرا برای من توزیع عادلانه پول است. طبیعی است که زمانی که تصمیمی بر این امر وجود دارد که این بودجه به صورت مناسب بین استانها توزیع شود، نیاز به تعدادی کارشناس در قالب یک شورا برای تحلیل زوایای مختلف وجود دارد که در نهایت تصمیمگیری قابل دفاع صورت گیرد. در آییننامه تولید این پیشبینی انجام شد که مدیر هر استان در صورتی که دفاتر دیگری هم در آن استان وجود دارد، با مدیران دیگر دفاتر همفکری ومشورت کنند و به یک فهرست از افراد شناخته شده برسند و فهرست را به تهران اعلام کنند. در معاونت تولید تهران و در شورای عالی که در تهران است، اعضای اعلام شده تصویب و پس از تصویب به صورت رسمی اعلام شوند. در آییننامه تولید شرایطی برای این اعضا مشخص شده است. به این صورت که مدرک تحصیلی مرتبط داشته باشند، کارشناس خبره محسوب شوند و در زمینه فیلم کوتاه سابقه آموزشی یا فیلمسازی موفق داشته باشند و مهمتر از همه این موارد با مسئله پیچینگ نیز آشنا باشند. پیچینگ روشی است که ما امسال در شورهای تولید مورد استفاده قرار خواهیم داد. در نتیجه دوستان در دفاتر اسامی را به ما اعلام کردند. در معاونت تولید اسامی ارسالی بررسی شد. در بسیاری از دفاتر کلیه فهرست اسامی اعلام شده مورد موافقت قرار گرفت. در پارهای از موارد هم همه اسامی تایید نشد زیرا سطح اسامی معرفی شده یکسان نبود و به دفاتر اعلام شد که اعضای جایگزین معرفی کنند. در آییننامه ذکر شده است که اگر مدیر دفتر این احساس را داشته باشد که در استان خود این پتانسیل وجود ندارد، از استانهای مجاور یا از تهران درخواست فرد متخصص کند. بنابراین معاونت تولید یک فهرست پیشنهادی نیز داشت. دفاتری که این اذعان را داشتند که تعداد کافی از اشخاص برای مشارکت در شورای تولید در استان وجود ندارد، درخواست افراد پیشنهادی از معاونت تولید داشتند و ما از فهرست پیشنهادی افراد را معرفی کردیم. به این ترتیب مجموعهای از اشخاص بومی و غیر بومی در شورای دفاتر به وجود آمد و اعضای شوراهای سی استان به این شکل تشکیل شد. با توجه به شرایط فعلی هفتاد و دو درصد از اعضای شوراها، افراد بومی هستند و مابقی از استانهای دیگر اضافه شدهاند. البته ایدهآل ما نیز به همین شکل بود که اگر اعضای شورا ترکیبی از اعضای بومی و سایر استانها باشند، نتیجه بهتری خواهیم داشت و خیلی از آسیبهایی که ممکن است وجود داشته باشد به این شکل برطرف میشود. اعضایی که برای شوراها انتخاب شدهاند همگی اشخاصی هستند که در حوزه فیلم کوتاه سابقه کاری دارند، فیلم کوتاه موفق داشتند یا مدرس موفقی بودند، یا افرادی بودند که در زمینه پیچینگ متخصص بودهاند و در جلسات پیچینگ در کشورهای دیگر شرکت کرده بودند و میتوانند این تجربه را به اعضای دیگر شورا انتقال دهند.
- البته باید به این نکته هم اشاره کرد که افرادی که به عنوان اعضای شورا انتخاب شدهاند این پتانسیل را دارند تا اهداف انجمن را دنبال کنند. درست است؟
بله، این نکته بسیار مهمی است. به هر حال انجمن در آییننامه خود اهداف و اولویتهای موضوعی دارد. بودجهای هم که از دولت دریافت میشود ما را موظف میکند که در راستای اهداف انجمن قدم برداریم. طبیعی است که اجبار به انتصاب افرادی در شوراها هستیم که با اهداف انجمن آشنایی دارند یا حداقل اهداف انجمن را قبول دارند. تلاش بر این دارند که در راستای اهداف انجمن حرکت کنند. در یکی دو استان این موضوع مطرح شده بود که چرا برای گزینش اعضای شورا انتخابات صورت نمیگیرد. که به نظر میرسد این راهکار عملی نیست، زیرا اگر انتخاباتی صورت میگرفت و عدهای منتخب در مورد تولیدات تصمیمگیری انجام میدادند و تولیدات از هر نظر قابل دفاع نباشد ــ اخلاقی، کیفی ــ چه کسی میتوانست پاسخگو باشد. آیا انجمن میتواند از افرادی که این انتخاب را انجام دادهاند بازخواستی کند؟ حتی امکان درخواست پاسخگویی از شورا توسط انجمن نیز وجود ندارد. زیرا آن شورا خودش را منتخب عدهای دیگر میداند و انگار ارتباطی به انجمن ندارد. بنابراین اعضایی باید در شورا قرار بگیرند که با مشورت مدیران استانی و مشارکت معاونت تولید منصوب شدهاند که امکان درخواست پاسخگویی از آن اعضا وجود داشته باشد. حکم اعضای منتخب شوراها نیز تا آخر سال ۹۸ است. عملکرد اعضای شورا و تولیدات تصویب شده، توسط اعضای شورای عالی تولید در تهران بررسی میشود در نتیجه در هر جا که تخلف یا اجحافی دیده شود یا این موضوع احساس شود که تولیدی بر خلاف اهداف انجمن صورت گرفته است، در اعضای آن شورا تغییراتی ایجاد میشود. در حال حاضر همه افرادی که دعوت مدیران ما را قبول کردهاند و در شورا حضور دارند بر ما منت گذاشتهاند و همگی از دلسوزان انجمن هستند که بدون هیچ چشمداشتی به کمک انجمن آمدهاند. همگی دارای رزومه و متخصص هستند و من به خروجی آنها امیدوارم. اما به هر شکل شورای عالی وجود خواهد داشت که بر عملکردها نظارت کند. باید خروجی شوراها دیده شود و متناسب با عملکردشان تصمیمگیری شود.
- روش بررسی بازخوردها چگونه است و اینکه روش اعلام به فیلمسازانی که طرحشان مورد قبول نیست چگونه است؟ و البته قبل از این موضوع، شورای عالی تولید که در تهران است چگونه تشکیل میشود؟ و اعضای این شورا چه کسانی هستند؟
با توجه به اینکه وظیفه اصلی شورای عالی، نظارت بر کار شوراهای استانی است. تصمیمی که توسط شورای معاونین انجمن گرفته شده این است که شورای عالی از داخل بدنه انجمن انتخاب و تشکیل شود. این شورا از معاونین، کارشناسان واحتمالا یکی دو نفر از هیأت مدیره انجمن تشکیل خواهد شد. که قطعا متخصص فیلم کوتاه خواهند بود. این شورا یک شورای داخلی است که برای شیوه نظارت و بررسی عملکرد توسط آن راهکار لازم اندیشیده شده است. در سال جاری برای نظارت، پورتالی طراحی شده است که به زودی در دسترس قرار میگیرد. همه فیلمسازان طرحهایشان را از طریق این پورتال ثبت میکنند و اعضای شورای عالی به تمامی طرحها دسترسی دارند و این طرحها را برای اعضای شورای استانی ارسال میکنند. آنها نظرات خود را آنلاین اعلام میکنند جمع بندی نظرات انجام میشود و طرحهای منتخب در این مرحله برای جلسه حضوری پیچینگ دعوت میشوند. و کاملا به تمامی مراحل نظارت وجود دارد: نمراتی که به طرحها داده میشود، طرحهایی که پذیرفته میشوند، طرحهایی که به جلسه پیچینگ دعوت میشوند و همچنین خروجیهای نهایی. در دوره اولی که ذکر شد این آسیب وجود داشت، در واقع نظارتی انجام نمیشد. در نتیجه مواردی که به اعضای شورا ابلاغ میشود به این صورت است که اعضای شورا موظف هستند که دلایل رد طرح یک فیلم را به فیلمساز اعلام کنند، تصویب یک طرح نیز که مشخصا اعلام میشود. در ضمن تمامی فیلمسازان از طریق این پرتال متوجه رد یا تصویب فیلمنامه خود میشوند. همه چیز بهصورت شفاف در اختیار عموم قرار میگیرد. اگر احیانا اعتراض خاصی در رابطه با تصمیم اعضای یک شورا وجود داشته باشد، این تصمیم توسط اعضای شورای عالی بررسی و نتیجه اعلام میشود. همانگونه که گفته شد با توجه به اینکه موضوع تنوع دیدگاهها در انتخاب شوراها مد نظر قرار گرفته است و تمامی اعضا مورد قبول هستند من امیدوارم نتایج خوبی بهدست بیاوریم.
- علاوه بر کیفیت یک فیلمنامه، بحث تولید آن نیز مطرح است. که یک فیلم به چه شکل و با چه کیفیتی تولید میشود؟ به چه میزان بودجه نیاز دارد و چه در صدی از این بودجه در اختیار فیلمساز قرار میگیرد؟ معیارسنجی این بخش به چه صورت خواهد بود؟
این مبحث در تولیدات انجمن بسیار مهم است و از طرف دیگر مشکلساز نیز هست. با توجه به شرایط فعلی و هزینه بالای ساخت فیلم و تجهیزات، بودجهای که در اختیار فیلمساز قرار میگیرد، درصدی از بودجه فیلم است. در کل دو راه حل بیشتر وجود ندارد. یک پرداخت کامل هزینه تولید به فیلمساز که خود این موضوع باعث میشود که تعداد فیلمهای تولیدی به شدت کاهش یابد. دوم اینکه جذب مشارکت به صورت حقوقی، حقیقی یا حتی خود فیلمساز که منجر به حمایت فیلمهای بیشتری توسط انجمن میشود. از نظر بنده و اعضای شورای تولید، تصمیم دوم منطقیتر است. بنابراین متناسب با برآورد هزینه، فضای فیلمنامه و سوابق فیلمساز یک برآوردی کلی انجام میشود و بخشی از هزینههای ساخت فیلم از بودجه تولید تامین میشود. این تامین بودجه قاعدتا درصدی از هزینههای فیلمسازی خواهد بود که بسته به شرایط متفاوت است. این در بخش حرفهای است. در بخش نیمهحرفهای هم مطابق با شرایطی که در آییننامه ذکر شده است که چه کسانی میتوانند تولید نیمهحرفهای داشته باشند، یک سقف بودجهای در نظر گرفته شده است که اعضای شورای تولید با توجه به در نظر گرفتن این میزان سقف بودجه، میتوانند به افراد کمک کنند. نکته دیگر اینکه ما برای تولید فیلم اول نیزبرنامه داریم، سقف بودجه هر تولید و تعداد آن مشخص شده است و این مورد را به خود مدیر دفتر واگذار کردهایم. که با کمک مدرسین کارگاهها و اساتیدی که دارد در مورد تولیدات اول خودشان تصمیمگیری کنند و اعضای شورا درگیر تولیدات اول نمیشوند.
- تصمیمگیری در مورد برآورد هزینه نیز توسط خود اعضای شورا تصمیمگیری میشود؟
بله. در جلسه پیچینگ این اتفاق میافتد. بعد از ثبت فیلمنامه در پرتال، اعضای شورا به صورت غیر حضوری به فیلمنامه نمره میدهند. نمرات جمعبندی میشوند. فیلمنامههایی که نمره بالاتری دریافت میکنند به جلسه پیچینگ دعوت میشوند. در جلسه پیچینگ تصمیم نهایی برای قبولی یا رد فیلمنامه گرفته میشود و در صورت قبولی مبلغ بودجه تخصیص یافته نیز مشخص میشود.
- موضوعی که در سالهای گذشته نگران کننده بوده است، افزایش بیرویه هزینههای تولید فیلم کوتاه است. به گونهای که حتی با توجه به شرایطی فعلی و بالا رفتن هزینهها و نبود تجهیزات و تحریمها، حتی سه یا چهار برابر شدن هزینه اجاره تجهیزات، با در نظر گرفتن تمامی این موارد باز هم هزینههای تولید رشد بیرویهای داشتهاند. فیلم کوتاه دیگر در تعدد عوامل و سابقه سینمایی عوامل دست کمی از تولیدات سینمایی ندارد و خود این موضوع باعث پرداخت دستمزد میشود و همچنین هزینه بالاتری برای تجهیزات پرداخت میشود، زیرا ابزار کار عوامل حرفهای است. و در نهایت رابطه معقولی بین افزایش هزینههای فیلم و افزایش کیفیت فیلم وجود ندارد. فیلمهای گران متعددی داریم که از همان آسیبهای فیلمهای ارزان رنج میبرند: مشکل کارگردانی، مشکل فیلمنامه. . . و عوامل گران قیمت کمک چندانی به افزایش کیفیت فیلم نکردهاند. شاید جشنوارهها منجر به تولید اینگونه فیلمها میشوند، شاید فضای رقابتی باعث تولید فیلمهای پرهزینه میشود. اما از نظر من این مقوله آسیبزا است. زمانی که شرایط کشورهای دیگری که با بحرانهای اقتصادی مواجه شدند را میبینیم، اتفاقا الگوهای مشخصی برای این نوع از فیلمسازی رعایت شده است و هزینهها را به شکلهای متفاوتی کم کردهاند. شکل اول این است که از تولید یک سری فیلمها دست برداشتهاند، فیلمهایی که اساسا ذات پر هزینهای دارند دیگر تولید نشدند. رویکرد آماتوری و مستقل پیش گرفتند. شکل دوم اینکه شروع کردهاند به جذب سرمایههای تولید مشترک. شکل سوم، خیلی وقتها فیلمسازان فیلم بلند که دارای سابقه و کارنامه خوبی هستند، شروع کردن به فیلمسازی فیلم کوتاه و به این شکل به فعالیت خود ادامه دادند. و به دلیل عدم امکان تولید فیلم بلند، فیلم کوتاه یا فیلمهای تلویزیونی تولید میکنند. در نهایت منظورم این است که با توجه به وضعیت اقتصادی موجود، نباید رشد بیرویه ساخت فیلم کوتاه پرهزینه تشدید شود. به نظر من با توجه به اینکه انجمن متولی فیلم کوتاه است باید یک ساز و کاری ایجاد کند که بتوان با آن فرهنگسازی کرد. مانند برگزاری کلاس. در این شرایط چگونه میتوان بدون پایین آوردن کیفیت هنری فیلم ساخت، اما فیلمهایی با هزینه کمتر تولید کرد.
واقعا به این موضوع فکر میکنیم و بسیار برای ما مهم است. خود من معتقد هستم که فیلم کوتاه با توجه به ذات خلاقانه و تجربهگرایی و مولف بودنش باید تا آنجا که میتواند از مولفههای فیلم بلند حرفهای فاصله بگیرد. البته مخالف این موضوع نیستم که مثلا فیلمبردار حرفهای، فیلمبرداری فیلم کوتاه را انجام دهد یا تجهیزات حرفهای سر صحنه باشد. اما به نظر میرسد که این عوامل نمیتواند فیلم کوتاه را نجات دهند. آن چیزی که فیلم کوتاه را نجات میدهد در حقیقت در ذات اصلی فیلم کوتاه نهفته است که مربوط به کار خلاقه و تجربهگرایی موجود در فیلم کوتاه است. معمولا این نوع از نگاه سینمایی میتواند کم هزینه رخ دهد. خیلی ساده یک کارگردان میتواند با دوربین شخصی خود یک کار خلاقانه انجام دهد و همه را تحت تاثیر قرار دهد. این سینما مورد پسند من و مورد پسند انجمن هم هست. در جشنواره فیلم کوتاه توسط معاونت آموزش کارگاههایی برای تولید فیلم کوتاه کم هزینه برگزار شده است. اما جو غالب و شرایط حاکم به گونهای است که این نوع کارگاهها خیلی مورد پسند و استقبال فیلمسازان قرار نمیگیرد. در کل فیلمسازان ترجیح میدهند بروند به سمت اینکه کارهای Big production داشته باشند و عوامل بسیار زیاد و تجهیزات پر هزینه داشته باشند و شرایطی که فکر میکنند با توجه به آنها فیلمشان نجات پیدا میکند. در نتیجه همه فیلمهای کوتاهی که در این دوره میبینیم به لحاظ فنی ــ فیلمبرداری، تدوین،… ــ تقریبا استاندارد هستند. اما نمیتوانند روی مخاطب خود تاثیر گذار باشند. به دلیل اینکه واقعا اصل ماجرا فراموش شده است. انجمن در این زمینه تلاش خود را دارد انجام میدهد و ایدهآل ما نیز این است که به این سمت برویم. اما نکتهای که وجود دارد این است که ما به عنوان تنها متولی فیلم کوتاه با طیفهای متنوعی از فیلمسازان فیلم کوتاه مواجه هستیم و با سلایق بسیار متفاوتی هم روبهرو هستیم. این را در خروجیهای انجمن نیز میتوان دید. در خروجیهای ما فیلمهای داستانگو و به اصطلاح شبه بلند دیده میشود تا فیلمهای تجربی و آوانگارد جذاب. در نتیجه با توجه به تنوعی که در فیلمسازان وجود دارد و کل کشور توسط انجمن پوشش داده میشود، قاعدتا با این تنوع روبهرو هستیم، دستهبندی کردن و هدایت فیلمسازان به سمت یک سینمای خاص و دیدگاه خاص کار بسیار سخت و به گونهای نشدنی است. واقعیت موضوع این است که ما باید در هر زمینهای که فیلمساز به آن علاقهمند است ــ اگر شخصی به سینمای داستانی علاقهمند است یا شخصی به سینمای تجربهگرا علاقهمند است یا مثلا شخصی دوست دارد کار فرم انجام دهد یا هر چیز دیگری ــ سعی کنیم که فیلمساز را به درستی در آن زمینه هدایت کنیم تا در همان زمینه فیلم کوتاه بهتری تولید شود. به این معنا که سعی در محدود کردن سلایق و شرایط نداشته باشیم و فیلمسازان را در حیطه سلایق خودشان هدایت کنیم تا فیلمهای جذابتری تولید کنند. اما در نهایت در تمام این سلایق و طیفها نکتهای که گفته شد باید رعایت شود. و ما به این موضوع اعتقاد داریم و امیدواریم که بشود با کمک شوراهای تولید و ارتباطاتی که ایجاد میشود این نکات را به فیلمسازها انتقال دهیم. در واقع فیلم کوتاه را تجهیزات حرفهای، تعدد عوامل و عوامل حرفهای نجات نمیدهد. آن چیزی که فیلم کوتاه را نجات میدهد نوع نگرش نویسنده در فیلمنامه ، تمایل به کار تجربی و خلاقانه و رفتن به سمت سینمای موجز و تاثیر گذار است که میتواند بسیار کم هزینهتر اتفاق بیافتد.
- خیلی وقتها دیده شده که فیلمساز سعی کرده جای خالی همان عنصر خلاقیت را با تجهیزات بیشتر و گرانتر و حرفهایتر و همچنین عوامل حرفهایتر پر کنند. اول اینکه باعث میشود عنصر خلاقیت دیده نشود و دوم اینکه خلاقیت موضوعی نیست که بشود با تجهیزات حرفهای یا عوامل به آن رسید. موضوعی که الان به عنوان راهکار به ذهن من میرسد این است که خود اعضای شورا همیشه پیشنهاد دهنده روشها و ترفندهایی به فیلمساز ــ مخصوصا فیلمسازان با تجربه کمتر ــ باشند. مشاورهای که در راستای کاهش هزینهها باشد. فیلمساز با تجربه این پروسه را یاد گرفته است و به خوبی میداند که چه کاری باید انجام دهد و اگر تجهیزات گرانی هم نیاز دارد به خوبی میداند که بدون آن تجهیزات نمیتواند کار دلخواه خود را انجام دهد. اما فیلمسازان جوانتر که گاهی بودجههای دریافتیشان هم سنگ فیلمسازان با تجربه است، بعضی اوقات چون اطلاعات کافی از روند تولید ندارند، اهمیت زیاد مرحله پیش تولید را نمیدانند و مجبور به رفتن به سمت تولید گران میشوند. خیلی از اوقات یک پیش تولید مشخص و منظم ممکن است بالای پنجاه در صد از هزینههای پیشبینی نشده تولید را کم کند. به نظر من باید شورایهای تولید یا گروه دیگری نظارت کلی هم بر این پروسه تولید و پیش تولید را داشته باشند. خصوصا وقتی فیلمساز کم تجربه است.
من با این ایده موافق هستم و خیلی ایده خوبی است که اینگونه اطلاعات و خواستهها از طریق شوراها به فیلمساز منتقل شود. و به نظر من هم این اتفاق میتواند به خوبی از طریق شوراها به فیلمسازان انتقال داده شود.
- در واقع درخواست اینکه به فیلمسازی عنوان شود شما فیلم آماتور یا مستقل بساز، در صورتیکه ایده فیلمساز ژانری یا ایده سینمای کلاسیک است اشتباه است و ممکن است که جلو رشد استعداد آن شخص گرفته شود و این خواسته نامعقولی است. زمانی که این موضوع مطرح میشود بیشتر بحث پروسه پیش تولید و کیفیت فیلمنامه است. خیلی اوقات در فیلمنامه اگر شخصیتی به خوبی نوشته نشده باشد، فیلمساز فکر میکند اگر بازیگر x بیاید این شخصیت در فیلم در میآید و آن بازیگر با حداقل چهار، پنج میلیون تومان دستمزد این کار را انجام میدهد. هزینهای که برای فیلم کوتاه خیلی زیاد است. بسیاری از اوقات بازیگران حرفهای به سبب آشنایی یا علاقهای که به فیلم کوتاه دارند مشارکت میکنند اما بازیگرانی هم هستند که دستمزد طلب میکنند و هزینه تولید افزایش مییابد و فیلمساز فکر میکند چون شخصیت را در فیلمنامه با توجه به بازخوردها نتوانسته به صورت کامل پرورش دهد، پس با آوردن یک بازیگر قابل، موضوع حل میشود. به نظر من این موضوعات نیاز به فرهنگسازی دارد.
بله. خواهش من از همه کسانی که دلشان برای فیلم کوتاه میسوزد و علاقهمند به این سینما هستند این است که در این مرحله با این جریان موجود همراهی کنند. این جریان برای اولین بار است که در تاریخ انجمن اتفاق افتاده است. وقتی در این مرحله با جریانی که هنوز شروع نشده است و هنوز خروجی نداده مخالفت میشود. من مقداری سرخورده و ناامید میشوم که شرایطی که برای ارتقا فیلم کوتاه ایجاد شده است به راحتی جلوی آن گرفته میشود. البته قطعا این جریان پیش خواهد رفت. بسیاری از آدمهای قدیمی فیلم کوتاه، جوانترها همکاران ما در دفاتر و همه انجمنیها در کل کشور با این جریان همراهی کردهاند. از این اتفاق خوشحال هستند و به شکلهای مختلف به ما اعلام کردهاند. این باعث خوشحالی ما است و من مطمئن هستم این جریان به خوبی پیش خواهد رفت. اما ترجیح من این است که آن معدود دوستانی که فکر میکنند این جریان مشکلاتی دارد اجازه بدهند این جریان جلو برود، شرایط کار را ببینند، خروجیها را ببیند وبدانند در گذر زمان هم این موضوع قابل اصلاح است. ما همزمان با جلو رفتن شوراها و هم زمان با خروجیهایی که میبینیم، هر جا که احساس کنیم مشکلی وجود دارد و اشتباهی رخ داده است قطعا تلاش میکنیم که مشکل را برطرف کنیم. در مجموع این اتفاق میتواند برای فیلم کوتاه بسیار موثر و کمک کننده باشد. به خصوص برای فیلمسازان شهرستان که سالها از شرایط فیلمسازی حرفهایتر و مناسبتر محروم بودند. به نظرم اجازه بدهیم این فرصت وجود داشته باشد و پیش برود.
- در مصاحبهای که با آقای موسوی انجام دادم اشاره کردم. مسئله که وجود دارد این است که چون انجمن بودجه دولتی دارد، توقعی وجود دارد که باید مساواتی وجود داشته باشد و همه سهم مشخصی از بودجه داشته باشند و هر کسی که به انجمن رجوع میکند باید بتواند فیلم بسازد و شنیدن جواب رد از انجمن باعث میشود که فکر کنند حقی از آنها ضایع شده. البته بخشی از آن واقعیت است، فیلمهایی هستند که از طرف انجمن رد شدند و بعد ساخته شدهاند و فیلمهای خوبی بودند. اما زمانی هم هست که چون فیلمساز جواب درستی از انجمن دریافت نکرده، فکر میکند که عوامل غیر استانداری در انجمن وجود دارد. مخصوصا اگر فیلمساز از مرکز دورتر باشد و اطلاعات و ارتباط کمتری داشته باشد. به نظر من کیفیت بازخوردی که شوراها به فیلمسازان میدهند بسیار مهم است و باید یک همدلی وجود داشته باشد که مثلا اگر الان جواب رد میشنوی به این دلیل است که بروی فیلمنامه بهتری بیاوری یا فیلمنامه را به این شکل بهبود ببخشی. این همدلی اگر وجود داشته باشد تعداد بسیاری از مخالفخوانیها هم رفع میشود. یک سری از فیلمسازان هم به علت جریان فکری که دارند نباید از انجمن انتظار داشته باشند که از فیلمی که در راستای اهداف انجمن و نظام حاکم نیست حمایت کند، هر چند که خود من مخالف این موضوع هستم.
بله، به نکته درستی اشاره کردین، همان طور که گفتیم بودجه انجمن پول عمومی و پول دولت است. عملا این بودجه در اختیار ما است که در راستای اهداف سازمان سینمایی در حوزه فیلم کوتاه این بودجه را هزینه کنیم. اتفاقا چون این بودجه، پول بیتالمال است ما باید دقت زیادی داشته باشیم که این بودجه چگونه هزینه میشود و به چه فیلمهای اختصاص داده میشود و طبیعی است که هیچ عقل سلیمی نمیگوید این بودجه به صورت مساوات بین متقاضیان تقسیم شود. این مسئله روشن است که خیلیها توانایی ساخت فیلم خوب یا حتی ساخت فیلم را ندارند. بنابراین این بودجه که به عنوان پول بیتالمال هم اشاره شده، نمیتواند دور ریخته شود. ما باید تشخیص بدهیم آیا شخصی که درخواست بودجه دارد توانایی لازم برای ساخت یک فیلم خوب را دارد، آیا در راستای اهداف انجمن حرکت میکند. اهداف انجمن هم، اهداف عجیب و غریب و پیچیدهای نیست. اهداف انجمن، هم اهداف محتوایی است و هم اهداف فرمی و ساختاری. پر واضح است که ما از ایدههای نو، ساختار متفاوت و کارهای خلاق در چارچوب سینمای ملی استقبال میکنیم. برای اینکه معتقد هستیم اینها به آینده سینمای ایران کمک میکند. الویتهای موضوعی ما هم مشخص است و توسط سازمان سینمایی و انجمن همیشه اعلام شده است، هیچ کسی را مجبور به ساخت هیچ موضوعی نمیکنیم اما در عین حال وقتی فیلمسازان در چارچوب الویتهای موضوعی ما طرح ارایه میدهند، بیشتر استقبال میکنیم. بنابراین زمانی که ما اتفاقاتی در راستای اهداف میبینیم حتما حمایت میکنیم. اما زمانی که تشخیص میدهیم در راستای اهداف نیست، طبیعی است که نتوانیم حمایت خود را انجام دهیم. البته کاری که تا بهحال انجام شده به این مفهوم نیست که ما تا بهحال خطایی نداشتیم و اشتباه نکردیم. بله ممکن است ما در مورد یک فیلمنامه اشتباه کرده باشیم، فکر کنیم که فیلمنامه، فیلمنامه خوبی نیست یا در راستای اهداف ما نیست، اما بعد از ساخت فیلم متوجه بشویم که اشتباه کردهایم و فیلم خوبی بوده است. برعکس آن هم وجود دارد. این اشتباهات در هر شورایی اجتنابناپذیر است. اما تلاش ما این است که در تشخیصهایمان حداقل اشتباه را داشته باشیم، سعی کنیم تا با فیلمساز تعامل برقرار کنیم و دلایل رد شدن فیلمنامههایشان را توضیح دهیم و نشان دهیم که تلاش ما حمایت از فیلمساز با استعداد و تولید فیلم خوب است. و اگر این موضوع را در هر شخصی با هر شرایطی تشخیص بدهیم سعی بر این داریم که حتما حمایت خودمان را انجام دهیم.
- در گذشته حمایت پس از تولید و اختصاص فاند هم وجود داشت. آیا همچنان این گزینهها باقی هستند؟
فاند به شکل قبلی وجود ندارد اما حمایت پس از تولید را در برنامه خود داریم. به این معنی که فیلمهایی که تولید شدهاند و تمایل دارند انجمن از آنها حمایت کند با توجه به شرایطی که در آییننامه تولید است میتوانند فیلم را به انجمن ارائه دهند. در آییننامه تولید نیز ذکر شده است که حمایت بعد از تولید را صرفا شورای عالی تشخیص میدهد.
- در مورد شهر تهران، آیا کل تصمیمگیریها در شورای عالی صورت میگیرد؟
از آنجایی که گستردگی کار در مورد شهر تهران زیاد است، تصمیم نهایی گرفته نشده است. اما آن چیزی که تا الان توافق شده است، تولیدات حرفهای استان تهران و فیلمسازان ساکن در تهران در شورای عالی تصمیمگیری خواهد شد، اما احتمالا تولیدات نیمهحرفهای و فیلم اول را به دفتر تهران خواهیم سپرد.
- یک مورد حاشیهایتر اما بسیار مهم هم هست که بد نیست در موردش حرف بزنیم. در خصوص قراردادهایی که انجمن با فیلمسازان منعقد میکند: فرقی نمیکند که انجمن چه درصدی از بودجه ساخت فیلم را پرداخت کرده باشد. بندهایی در قراردادهای انجمن وجود دارد که اختیار تام به انجمن میبخشند و در واقع انجمن صاحب کامل فیلم است. خصوصا مواردی که مربوط به موارد پخش و نشر فیلم هستند. در برخی موارد سهم انجمن از بودجه ریالی واقعی فیلم یک سوم یا یک چهارم بود اما هم در متن قرارداد درصدهای تخصیص داده شده عکس این بوده، یعنی سهم انجمن بیشتر بوده، و هم اینکه با توجه به متن قرارداد انجمن مالک اصلی اثر است. این مورد حتی باعث ایجاد مشکلاتی میشد. مثلا تهیهکننده شخص ثالثی که همکاری کرده به این سوال میرسید که: در شرایطی که هزینه عمده تولید از طرفشان تامین شده، چرا انجمن مالک اصلی فیلم است و در موردی خاص امکان اعمال نظر در مورد سرنوشت فیلم را ندارد. این مشکل حتی تا جایی بود که برخی از فیلمسازان صرفا به این دلیل دیگر فیلمهای بعدیشان را جدای از انجمن و به صورت مستقل تهیه کردهاند. آیا انجمن فکری برای این ماجرا کرده است؟ آیا در شکل قراردادها با توجه به میزان بودجه فیلم تغییراتی لحاظ خواهد شد یا نه شکل قراردادها مانند قبل است؟
همانطور که قبلا هم گفتهام عملا انجمن بهدلیل موارد متعددی مثل بودجه محدود و گران شدن هزینههای تولید، یک بخشی از هزینههای تولید فیلم را پرداخت میکند. دلیلش هم این است که بتوانیم تعداد بیشتری از تولیدات را حمایت کنیم. طبیعی است که سقف پرداختی انجمن در پارهای از مواقع یک درصد خاصی از هزینه تولید آن فیلم است. بنابراین ما خودمان را مالک صد درصد آن فیلم نمیدانیم. به همان اندازهای که حمایت میکنیم به همان اندازه هم به لحاظ مادی از فیلم سهم داریم. نکته این است که در قرارداد ما یک بندی وجود دارد که انجمن با هر درصدی از مشارکت حق پخش فیلم را به صورت کامل در اختیار دارد. این به این معنا نیست که مالکیت فیلمساز یا مشارک کننده حقیقی یا حقوقی را نادیده میگیریم. بلکه مفهومش این هست که این اختیار نزد ما باشد برای اینکه بتوانیم روی فیلمها فعالیتهای بازرگانی بیشتری انجام بدهیم. ما برایمان مهم هست که وقتی با جشنوارهها، VODها و یا شبکههای تلویزیونی همکاری میکنیم، این اختیار را داشته باشیم که بتوانیم فیلمهایی که در تولید آنها مشارکت داشتهایم را به راحتی عرضه بکنیم. آن بند در قرارداد به همین دلیل است. چون اگر این اختیار برای انجمن وجود نداشته باشد، به دلیل حجم بالای تولیدات مشارکتی، به لحاظ اجرایی با پروسه پیچیدهای مواجه میشویم و عملا قابلیت ارائه فیلمها را از دست میدهیم. خود این اختیار هم باز به معنای مالکیت تمام کمال نیست و همواره درآمدهای حاصل از این عرضهها، نه تنها مطابق با درصد فیلمساز به آنها پرداخت شده است بلکه در بسیاری از موارد حتی سهم انجمن هم به خود فیلمسازان اختصاص داده شده است. در زمینه پخش جشنوارهای هم فیلمسازان با یک هماهنگی ساده با انجمن میتوانند خودشان شخصا یا با همکاری موسسات دیگر اقدام به پخش فیلمشان کنند. نهایتا آن اختیار صرفا به دلیل تسهیل فرایند اجرایی است. وگرنه حق و حقوق فیلمساز همواره رعایت شده و همانطور که گفتم در بیشتر مواقع مثل اکرانهای هنر و تجربه، درآمد حاصل از حضور در جشنواره فجر، فروش تلویزیونی و جایزه بهترین فیلم در جشنوارههای مختلف، انجمن به نفع فیلمساز از حقوق خودش چشم پوشی کرده است.
- خب یک موردی اینجا پیش میآید. آیا فیلمساز یا تهیهکننده حقیقی یا حقوقی فیلم که سهم بیشتر از تولید فیلم را برعهده داشته همین اختیار را دارد و میتواند در نحوه ارائه و پخش فیلم اعمال نظر یا آزادی عمل داشته باشد؟ در موارد و شرایط مختلفی تهیهکننده یا فیلمساز میتواند نظر متفاوتی با نظر انجمن داشته باشد. به نظرم اینجا ست که ایجاد آن سوال (مگر سهم بیشتری از تولید فیلم برعهده من نبوده چرا پس من نمیتوانم تصمیمگیرنده یا صاحب نظر باشم؟) مسئلهساز میشود. به نظرم بحث توافقهای ضمنی و موردی را هم استثنا قرار ندهیم و به شرایطی فکر کنیم که اختلاف نظری بین طرفین به وجود آمده است. و آن اختلاف نظر هم منعی قانونی یا عرفی ندارد و کامل حق طرفین صاحب فیلم است.
به همین دلیلی که گفتی ما همواره سعی میکنیم که درصد بیشترسهم مشارکت، متعلق به انجمن باشد. معمولا پایینترین درصدی که انجمن سهم دارد ۵۱ درصد است موارد معدودی هم بوده که انجمن سهم کمتری داشته که در این مواقع از طریق مذاکره و تشریح شرایط انجمن، همچنان سعی میکنیم اختیار پخش فیلم را صرفا به لحاظ معنوی داشته باشیم. چون نهایتا اینکار به نفع فیلمساز است. طبیعی است که تعامل و مذاکره و تشریح شرایط، همواره برای فیلمسازان صورت میگیرد و اجباری هم برای فیلمساز نیست. ما از حضور بخش خصوصی و سرمایه گذاری آنها در فیلم کوتاه استقبال میکنیم و همیشه در تعاملات منافع مشارکت کننده را بر منافع خود ارجح دانستهایم، اختیاری که نزد ماست تسهیل روند کار پخش است که هیچ آسیبی به فیلمساز نمیزند و کار او را سادهتر میکند. تجربه سالیان سال انجمن در برخورد با منافع فیلمسازان به آنها این اطمینان را میدهد که انجمن بیشتر از منافع خود به منافع فیلمساز میاندیشد. شاید شما از سوی برخی فیلمسازان انتقاداتی مبنی بر عدم حمایت انجمن از تولید فیلمشان بشنوید. اما از فیلمسازانی که از طریق انجمن حمایت شدند و فیلم تولید کردند هرگزنمیشنوید که در زمینه فروش، حضور جشنوارهای و درآمد احتمالی آثارشان با انجمن به مشکلی برخورد کرده باشند.
- سوال آخر، که در مصاحبه با آقای موسوی نیز مطرح شد، با توجه به حضور ایشان و شما در بحث تولید من خیلی خوشبین هستم اما صحبت بر سر مسئله محتوا است. شاید خیلیها با من موافق باشند که هیچ محدودیتی در هیچ محتوایی نباید وجود داشته باشد و صرفا یک سری موازین اخلاقی کلی در فیلم باید رعایت شود. مثلا در فیلم حیوانی کشته نشود. اما شاید انجمن اجازه تولید برخی موضوعات را نداشته باشد. اما این تاکید بر روی مسئله محتوای صرف هم میتواند خطرناک باشد. و ما دورانهایی از انجمن را تجربه کردهایم که فیلم خوبی در تولیدات انجمن به یاد نداریم و فیلم تاثیرگذاری برای ما از آن دوران باقی نمانده. دورانهایی که تولیدات صرفا محتوایی و روی موضوعات خاصی بودند. به نظرم این تاکید روی محتوا از یک حد نباید بگذرد، این را به عنوان آدمی که نگرانی دارد، دارم ذکر میکنم و در مقابل ساختار را به فیلمهای تجربی و فیلمهایی که دوربینشان کج است یا تدوین خاصی دارند خلاصه نکنیم. در خیلی از اوقات همان رعایت اصول کلاسیک به شکل استاندارد، جزو ساختارهای استاندارد حساب میشود و باعث میشود که فیلمی از یک سطحی بالاتر بیاید و بهتر دیده شود. منظورم من از ساختار و فرم در فیلمها عامتر از اشاره به سینمای تجربی است. به نظرم تلاش برای رسیدن به ساختار استاندارد و ساختار متنوع در کنار تجربه آوانگارد خیلی مهم است و امیدوارم که این اتفاق بیافتد. اگر توضیحی دارین در این رابطه لطفا در میان بگذارید.
تا جایی که من به خاطر دارم و در دورانی که مسئولیت در انجمن داشتهام فیلمی را به خاطر ندارم که محتوای آن قابل دفاع نباشد مگر یکی دو مورد. به شخصه معتقد هستم تمام فیلمهایی که در انجمن تولید میشوند همه در راستای اهداف انجمن و اهداف سازمان سینمایی و اتفاقا فیلمهایی هستند که برای جامعه مفیدند. یک نکته وجود دارد آن هم این است که فیلمهای کوتاه مخطبان خاصتری دارند و مثل فیلمهای بلند یا فیلمهای تلویزیونی قرار نیست که توسط عموم مردم دیده شوند. فیلم کوتاه در شرایط خاص دیده میشود، در پاتوقها، در جشنوارهها و به صورت محدود در سالن سینماها. و مهمتر از این، فیلمسازانی که فیلم کوتاه تولید میکنند معمولا فیلمسازان جوان هستند. در نتیجه طبیعی است که شور و اشتیاق و نشاط و جسارت در فیلمسازان جوان بیشتر است و عرصه فیلم کوتاه نیز مخاطب کمتری دارد، بنابراین من فکر میکنم اگر لحن فیلمهای کوتاه ما یک مقداری تند و گزنده است و به نظر میرسد که بیپرواتر است، اینها نباید باعث نگرانی ما شود. ما نباید جسارت را از فیلمهای کوتاه بگیریم برای اینکه فکر میکنم اینها هشدارهایی است که دارد به ما داده میشود. اینهای هشدارهایی هستند از طرف جوانهایی که در این جامعه دارند زندگی میکنند. البته اگر نیت خیری پشت این بیان نباشد و اهداف دیگری پشت ماجرا باشد ــ به هر حال ما شاهد این ماجرا هستیم، افرادی هستند که فیلمهای خاص میسازند برای اینکه بتوانند در جشنواره خارجی حضور داشته باشند، حتی با این شرایط که غیرمسئولانه تصویر غیر واقعی از کشورمان ارایه دهند ــ ما اینگونه فیلمها را خیانت محسوب میکنیم و اصلا نمیتوانیم حمایت کنیم. اما فیلمهایی که مصلحانه، با دید مثبت و کاملا دلسوزانه از شرایط موجود انتقاد میکنند و راهکار ارایه میدهند، جزء فعالیتهای رسمی انجمن است، فعالیتهایی که انجمن از آن دفاع میکند. هر چیزی که در چارچوب اخلاق و میهن پرستی، نگاه مسئولانه و مصلحانه داشته باشد توسط انجمن حمایت میشود و محدود نمیشویم به اینکه تنها بر روی محتوا تاکید کنیم، محتوا در کنار ساختار مناسب معنای خود را پیدا میکند و هر محتوای خوبی اگر در ساختار مناسب خود قرار نگیرد قطعا اثری بر مخاطب نخواهد داشت و ما به آن سمت نخواهیم رفت. ترجیح میدهیم که محتوا و فرم را در کنار یکدیگردر فیلم کوتاه ارتقا بدهیم و بر هر دو این موضوع تاکید داریم و فکر میکنم که بتوانیم در همان مسیر هم ادامه بدهیم.
فیدان در شبکههای اجتماعی