نوشته: کیوان فهیمی
نظرسنجی «بهترین فیلم‌های کوتاه سال از نگاه مخاطبان فیدان» علی الرغم انتقادهایی که به شکل و شیوه انجام آن مطرح شد، که شاید برخی از آن‌ها نیز وارد باشد ــ در پایان به برخی از آن‌ها اشاره خواهد شد ــ در دل خود حاوی نکات مهمی بود. فیلم کوتاه از چند دهه قبل از انقلاب که تحت عنوان سینمای آماتور مطرح بود با مشکل ظاهراً غیره قابل حل اکران روبه‌رو بوده و هست. این مشکل در چند سال گذشته که شاهد موفقیت‌های بین‌المللی قابل توجه فیلم‌های کوتاه ایرانی بوده‌ایم بیشتر خودنمایی کرده، و اینبار برای افکار عمومی و کاربران شبکه‌های اجتماعی، چرا که در مواجه با اخبار موفقیت‌ها و حضورهای بین‌المللی فیلم‌های کوتاه این سوال برای کاربران ایجاد می‌شود که کجا می‌توان این فیلم‌ها را دید؟
واقعاً کارکرد خبر حضور یک فیلم کوتاه ایرانی در جشنواه کن، یا چند بار معرفی به اسکار یک فیلم کوتاه در محافل غیره تخصصی و در بین افکار عمومی چیست؟ در سینمای داستانی بلند چنین موفقیت‌هایی ابزاری تبلیغاتی جهت دستیابی به فروش بالاتر محسوب می‌شوند. در سینمای کوتاه اما چنین کامنت‌هایی در حد یک خبر کوتاه باقی می‌مانند که در حجم عظیم اخبار و اطلاعات در حال رد و بدل شدن، خیلی زود پنهان و فراموش می‌شوند. باید تأکید کنم در اینجا بحث بر سر کارکرد حرفه‌ای و سایر فرصت‌هایی که چنین موفقیت‌هایی برای فیلم‌سازان فراهم می‌کنند نیست. چراکه چنین شرایط و موقعیتی هر سال نصیب دو یا سه فیلم‌ساز می‌شود، حال اینکه تعداد فیلم‌های کوتاه تولید شده طی یک سال با استناد به آمار فیلم‌های متقاضی شرکت در جشنواره فیلم کوتاه تهران بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ فیلم است و بر اساس همین نظرسنجی اخیر فیدان – در سال جاری – حدود ۲۰۰ فیلمی که در جشنواره‌های فیلم کوتاه تهران، جشن مستقل فیلم کوتاه و بخش مستند کوتاه جشنواره سینما حقیقت حضور داشتند احداقل استانداردهای یک فیلم قابل اکران را دارا هستند و چه بسا با در نظر گرفتن فیلم‌هایی که به هر دلیلی به رویدادهای اشاره شده راه پیدا نکردهاند این آمار بیشتر از این باشد. اما تکلیف این فیلم‌ها چیست؟ آیا حضور در چند جشنواره محدود داخلی و چند جشنواره حتی درجه A خارجی هدف سازندگان این فیلم‌ها بوده و هست؟ یا باید این واقعیت را پذیرفت که فیلم کوتاه در ایران همچنان مسیری است برای رسیدن به ساخت فیلم بلند و مرحله‌ای است از مراحل رشد و تکوین یک فیلم‌ساز؟ یا باید پذیرفت که جز دو سه جشنواره داخلی و پاتوق‌های فیلم کوتاه انجمن و فعالیت‌ها و نشست‌ها و نمایش‌های محدود، به همت خود فیلم‌سازان هیچ فرصت دیگری وجود ندارد؟
هدف فیدان از این نظرسنجی همان ابتدا ترغیب مخاطبان به دیدن فیلم کوتاه اعلام شد. اگر چه در مراحل اولیه نظرسنجی به نظر می‌رسید اکثر رأی دهندگان مخاطبان و اعضای کانال فیدان بودند و احتمالاً در رویدادهای ذکر شده فیلم‌ها را دیده بودند اما در مراحل بعدی افزایش تعداد آراء و حتی افزایش اعضای کانال فیدان نشان دهنده این امر بود که احتمالاً سایر مخاطبان و بینندگان فیلم‌ها که در جشنواره‌های منطقه‌ای و دیگر رویدادها برخی از فیلم‌ها را دیده بودند نیز به جمع رأی دهندگان اضافه شدند. استقبال چند برابری نسبت به مراحل اولیه و رقابت نزدیک تعدادی از فیلم‌ها در دو مرحله نهایی ناشی از تلاش برخی فیلم‌سازان و حامیان فیلم‌ها بود که با تکیه بر حس همشهری یا هم استانی بودن و… با فیلم‌سازان صورت می‌گرفت، طوری که حجم آراء و روند بالا و پایین شدن آراء برای خود فیلم‌سازان نیز تجربه‌ای هیجان انگیز بود. تجربه شخصی من که مستند کوتاه «همسایه‌های رودخانه» را در لیست فیلم‌های این نظر سنجی داشتم و فیلم این شانس را داشت، تا مرحله نهایی حضور داشته باشد، حاصلش تلاش برای فراهم نمودن شرایط چند بار نمایش این فیلم در مهاباد، سردشت و… بود. در مراحل اولیه نظرسنجی، از دوستانی که فیلم را دیده بودند درخواست کردم در نظرسنجی شرکت کنند. اما در مراحل نهایی مخصوصاً دو مرحله آخر و پس از درج تیزر فیلم‌ها در کانال فیدان تلاش‌هایی بدون هماهنگی و درخواست از سوی برخی کانال‌ها و گروه‌های تلگرامی صورت گرفت. شاید مشاهده چنین شرایطی این پرسش را ایجاد کند، آیا آراء کسانی که فیلم‌ها را ندیده‌اند می‌تواند ملاک مناسبی جهت انتخاب بهترین فیلم کوتاه از نگاه مخاطبان باشد؟ پاسخ به این پرسش قطعاً منفی است و نیاز به واکاوی جداگانه دارد. اما صرف نظر از این پرسش مهم، تأکید غیره مستقیم این نظرسنجی بر لزوم اکران و دیده شدن فیلم کوتاه و فاصله گرفتن از رویکرد صرفاً جشنواره‌ای این شاخه پر طرفدار سینما و با آمار تولید بالا در ایران است. برای من نتیجه نهایی پروسه این نظرسنجی درج نام و تیزر فیلمم در کانال‌ها و گروه‌های متعدد و در نهایت درخواست‌هایی مبنی بر نمایش فیلم بود، و تصمیم بر آن شد با هماهنگی انجمن سینمای جوان دفتر مهاباد این امکان برای نمایش این فیلم و چند فیلم کوتاه دیگر فراهم شود و از طریق همان کانال‌ها و گروه‌ها نیز اطلاع رسانی صورت گیرد. شاید تلاش فیلم‌سازان و طرفداران دیگر فیلم‌ها نیز برای ترغیب بینندگان و یا همشهریانشان به رأی دادن، در جذب بیننده برای فیلم‌هایشان در صورت اکران مناسب نتیجه بخش باشد. تجارب فیلم‌سازان مخصوصاً فیلم‌سازان غیره تهرانی، ساکن و یا اهل شهرهایی که سالن‌های سینمایشان تعطیل شده است در اکران محدود فیلم‌هایشان نشان دهنده این واقعیت است که با مختصری اطلاع رسانی مردم از اکران فیلم کوتاه استقبال می‌کنند. از سوی دیگر با توجه به اینکه انجمن سینمای جوانان ایران بزرگ‌ترین و جدی‌ترین متولی آموزش و تولید فیلم کوتاه و برگزار کننده بزرگ‌ترین رویداد فیلم کوتاه خاورمیانه و چندین جشنواره منطقه‌ای محسوب می‌شود، انتظار گزافی نخواهد بود اگر درخواست شود به این بخش نیز ورود کند و موثرترین گام را در این زمینه بردارد. متأسفانه در جشنواره‌های سراسری و منطقه‌ای کمتر شاهد حضور عامه مردم هستم که قطعاً دلیل آن عدم تمایل و اقبال عمومی به فیلم کوتاه نیست. عدم اطلاع رسانی مناسب، عدم یافتن راهکارهای مناسب جهت اکران مردمی فیلم کوتاه و نبود برنامه‌ای مشخص در این زمینه طی چندین دهه فعالیت جدی فیلم کوتاه چنین شرایطی را فراهم نموده است. شاید انجمن علاوه بر برگزاری جشنواره‌های منطقه‌ای با داشتن حدود ۶۰ دفتر در سراسر کشور که امکان مناسبی محسوب می‌شود، می‌باید با برنامه‌ریزی و فراهم نمودن شرایط تدبیری برای اکران فیلم کوتاه نیز بیاندیشد. یا اینکه به همت خود فیلم‌سازان و هماهنگی با برخی نهادها چنین امکانی فراهم شود. چند سال قبل در بررسی و تبادل نظری به همت مرتضی پایه شناس، با حضور مستندسازانی چون لقمان خالدی، علی همراز، شیلان سعدی، کیوان مهرگان، رضوان سرمد و… جهت یافتن راهکارهایی مناسب برای اکران فیلم‌های مستند راه حل‌های مطلوبی پیشنهاد شد. تعامل با دانشگاه‌ها، شهرداری‌ها، فرهنگسراها و همچنین دفاتر انجمن سینمای جوان در سراسر کشور می‌تواند به حرکتی منجر شود که پایان بخش معضل اکران فیلم کوتاه در کشور باشد و پس از آن موفقیت‌های بین‌المللی و ملی فیلم‌های کوتاه نیز به افزایش مخاطبان فیلم‌های کوتاه بیافزاید و امکان نظرسنجی‌های دقیق بین مخاطبان و بینندگان فیلم کوتاه را فراهم نماید. همفکری و تجمیع آراء فیلم‌سازان فیلم کوتاه قطعاً جهت برون رفت از این وضیعت راهگشا خواهد بود.
اما در مورد نظر سنجی می‌توان به نکات مثبت و منفی متعددی اشاره کرد. چنین نظر سنجی، از این نظر که تا کنون بدین شکل در حوزه فیلم کوتاه صورت نگرفته بود در نوع خود بکر و جسورانه بود. اما همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد، نمایش محدود فیلم‌ها در چند رویداد ــ عمدتاً در تهران ــ باعث شده بود که تعداد رأی دهندگانی که فیلم‌ها را دیده بودند پایین باشد. همچنین نحوه رأی گیری بخاطر محدودیت‌هایی که در شیوههای نظرسنجی تلگرام وجود دارد برگزارکننده را نیز محدود نموده بود. قرار دادن فیلم‌ها بر اساس حروف الفبا و به تفکیک گونه فیلم (داستای، مستند، انیمیشن و تجربی) در مرحله نخست و در مراحل بعدی بر اساس قرعه‌کشی و اینبار بدون در نظر گرفتن گونه فیلم‌ها یک‌دستی رأی گیری را مخدوش کرده بود و از طرفی انتخاب یک فیلم در بین چند فیلم از گونههای مختلف را سخت میکرد. شاید بهتر بود بهترین فیلم در هر گونه انتخاب میشد و در نهایت برای انتخاب بهترین فیلم رأی گیری نهایی بین چهار فیلم برگزیده گونههای داستانی، مستند، انیمیشن و تجربی انجام میشد. البته در این خصوص حتماً بچه‌های فیدان دلایل خود را دارند، همچنین روش‌های دیگری نیز می‌توان پیشنهاد نمود. نباید فراموش کرد نظرسنجی صورت گرفته توسط فیدان ناخواسته موضوع فیلم کوتاه را خارج حلقه فعالین این حوزه برای چندین روز برجسته نمود و تا اندازهای کنجکاوی ایجاد کرد و بهرهبرداری مثبتی بود از فضای شبکه‌های اجتماعی که می‌تواند الهامبخش حرکت‌هایی در راستای اکران فیلم کوتاه نیز باشد.
به نظر میرسد فیدان به عنوان تنها پایگاه اینترنتی تخصصی حوزه فیلم کوتاه ایران و با پیشرفت و محبوبیت قابل قبول در مدت زمانی کوتاه این امکان را دارد که با ایجاد روش‌ها و راهکارهایی جهت امتیاز دهی به فیلم‌ها از سوی مخاطبان، منتقدان و همچنین بر اساس میزان موفقیت‌های فیلم‌ها در عرصه‌های ملی و بین‌المللی تبدیل به مرجعی حتی علمی شود. دستیابی به استانداردهای درست در حوزه فیلم کوتاه با تجمیع آراء مخاطبان و مصرف کنندگان فیلم کوتاه اعم از بینندگان، جشنوارهها و منتقدان میسر است و تجمیع این آراء تنها از سوی وبسایت‌های تخصصی میسر است. به این شکل که در سایت فیدان، یا با ایجاد سایت جانبی امکان امتیاز دهی به فیلم‌ها از سوی بینندگان واقعی که راهکارهایی برای مشخص نمودن آن‌ها وجود دارد ایجاد شود، همچنین امتیاز منتقدان حوزه فیلم کوتاه و منتقدان فیدان و در نهایت امتیاز دهی بر اساس حضور در رویدادها و جوایز. با چنین رویکردی شاید بتوان به نتایج درستتری در انتخاب بهترین فیلم سال از نگاه مخاطبان دست یافت. البته نباید فراموش کرد که اکران فیلم کوتاه و دیده شدن آن از سوی مردم نیز به ارتقاء استانداردهای این حوزه منجر خواهد شد و در صورت اکران فیلم کوتاه نظرهای مردم و آراء ایشان نیز مد نظر قرارگیرد.
امیدوارم این حرکت فیدان با تمام نکات مثبت و منفی آغازگر حرکت‌های مثبت بعدی در راستای دیده شدن فیلم کوتاه و نزدیک‌تر شدن مردم به این حوزه باشد.
فیدان در شبکه‌های اجتماعی