نوشته: ایمان بهروزی
یازدهمین دوره جشنواره فیلم کوتاه کلن از ۲۴ آبان تا ۲۸ آبان در شهر کلن آلمان برگزار شد. شهر کلن با بیش از یک میلیون جمعیت، چهارمین شهر بزرگ آلمان و مهم‌ترین قطب فرهنگی غرب آلمان است. این شهر سالانه میزبان جشنواره‌های فیلم گوناگونی است، از جمله جشنواره فیلم‌های ایرانی که امسال چهارمین دوره‌اش برگزار شد. دیگر جشنواره مهم شهر کلن، جشنواره فیلم زنان کلن ــ دورتموند است که در دو شهر کلن و دورتموند هم‌زمان برگزار می‌شود. در فاصله یک ساعت از شهر کلن، در شهر کوچک اوبرهاوزن هرساله یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین جشنواره‌های فیلم کوتاه جهان، یعنی جشنواره فیلم کوتاه اوبرهاوزن برگزار می‌شود. جشنواره فیلم کوتاه کلن که بعد از جشنواره اوبرهاوزن از مهم‌ترین جشنواره‌های فیلم غرب آلمان است، در این دوره هم چون دوره های پیشین، بخش مسابقه خود را تنها به فیلم‌های آلمانی اختصاص داده بود. فیلم‌های جشنواره در پنج سالن سینما در پنج نقطه مختلف شهر به نمایش درآمدند که معمولا این سینماها در طول سال هم برنامه‌های‌شان را به نمایش فیلم‌های جریان‌های متفاوت سینما اختصاص می‌دهند. سالن اصلی جشنواره، سالن «فیلم فروم» بود که در مرکز شهر کلن در کنار کلیسای جامع کلن و رود راین قرار دارد. فیلم فروم در واقع به گونه‌ای سینماتک شهر کلن به حساب می آید. بسیاری از سینمادوستان ایرانی، شهر کلن را با فیلم از کرخه تا راین به یاد می‌آورند که ۲۵ سال پیش در این شهر فیلم‌برداری شد.
مراسم افتتاحیه جشنواره با سخنرانی کوتاه مجری برنامه و بعد از آن دبیر جشنواره شروع شد که در چند دقیقه و بدون اضافه‌گویی به معرفی بخش‌های مختلف جشنواره پرداختند و در بین گفت و گوهای آن‌ها در اتفاقی هوشمندانه چهار فیلم از چهار بخش جشنواره به نمایش درآمد، تا حاضرین در مراسم با حال و هوای فیلم‌های انتخاب شده برای بخش های مختلف جشنواره آشنا شوند و همچنین آن‌ها را ترغیب به دیدن دیگر فیلم‌های آن بخش‌ها کنند.
آلمانی‌ها مردمانی هستند که در جهان به ملتی با برنامه‌ریزی در همه امور و شروع کار از پایه‌ها معروف هستند. آن‌ها اعتقاد به برنامه‌های درازمدت دارند و برای رسیدن به اهداف‌شان معمولا بسیاری از چیزها را از سنین کم و کودکی شروع می‌کنند. آن‌ها برای پرورش نسل آینده فیلم‌سازان‌شان هم برنامه‌ریزی درازمدت دارند و سعی می‌کنند تا کودکان علاقه‌مند را از سن‌های پایین با دنیای فیلم‌سازی آشنا کنند و به آن‌ها آموزش دهند. جشنواره کلن هم در همین راستا دو کارگاه انیمیشن‌سازی برای کودکان هشت تا دوازده ساله برگزار کرد تا کودکان با تکنیک‌های انیمیشن‌سازی آشنا شوند. در پایان کارگاه، کودکان آموزش دیده، با کمک اساتیدشان یک انیمیشن کوتاه ساخته بودند که در مراسم اختتامیه به نمایش درآمد. مجری برنامه قبل از نمایش فیلم روی سن گفت که ما فقط به فیلم‌سازان امروز اهمیت نمی‌دهیم، بلکه پرورش فیلم‌سازان فردا هم برای ما اهمیت دارد. در کنار کارگاه، مانند بسیاری از جشنواره‌های فیلم کوتاه آلمان، جشنواره کلن هم بخشی را به نمایش فیلم‌هایی برای کودکان اختصاص داد. در جشنواره‌های کوتاه در آلمان این رسمی بسیار مرسوم است که در برنامه خود فیلم‌هایی هم برای مخاطبان کودک قرار دهند.
فیلم‌سازان فردا: کودکان شرکت کننده در کارگاه فیلم‌سازی در مراسم اختتامیه؛ بعد از به نمایش درآمدن فیلم گروهی‌شان در شروع مراسم
جذاب‌ترین بخش غیررقابتی جشنواره، بخشی به نام «بهترین جشنواره‌ها» بود که فرصت فوق‌العاده‌ای برای تماشاگران آلمانی به وجود آورد که شانزده فیلم کوتاه برگزیده جشنواره‌های مهمی چون کلرمونت فراند، اوبرهاوزن، کن، برلین، ساندنس و تورنتو را در کنار هم ببیند. «روتوش» کاوه مظاهری هم به عنوان بهترین فیلم کوتاه جشنواره ترایبکا در این بخش به نمایش درآمد.
روتوش، مطرح‌ترین فیلم کوتاه امسال سینمای ایران، در بخش بهترین جشنواره‌ها به نمایش درآمد
یک بخش دیگر جشنواره به فیلم‌های فیلم‌سازان اهل کلن اختصاص داده شده بود که در این بخش ۷ فیلم انتخاب شده بود. بخش دیگر مسابقه جشنواره به فیلم‌های XXShorts اختصاص داشت، فیلم‌های بسیار کوتاه صامتی با حداکثر زمان ۲۰ ثانیه که با همدیگر برای جایزه ۵۰۰ یورویی این بخش رقابت می‌کردند. این فیلم‌ها در حین مراسم اختتامیه نشان داده شدند. طبق سنت اکثر جشنواره‌های جهان که فیلم‌های برگزیده در فردای مراسم یا بعد از پایان مراسم به نمایش درمی‌آیند، فیلم‌های برگزیده جشنواره کلن هم بلافاصله بعد از پایان مراسم برای حاضرین در سالن به نمایش درآمد.
یکی از نکات قابل توجه جشنواره، حضور چشمگیر زنان در جمع هیات داوران این دوره بود. برخلاف جشنواره‌های فیلم ایران که معمولا در میان هیات داوران در بهترین حالت تنها یک داور زن قرار دارد و اکثر مواقع هم تمام اعضای هیات داوران را مردان تشکیل می‌دهند، در اینجا از هفت داور بخش‌های مختلف جشنواره، پنج نفرشان زن بودند. هدایای مالی همه جوایز را هم بخش‌های خصوصی همچون چندین شرکت‌های فیلم‌سازی موجود در آلمان اهدا کردند و بزرگ‌ترین جایزه از نظر مالی هم جایزه شبکه تلویزیونی WDR آلمان با مبلغ ۵۰۰۰ یورو بود.
یک تفاوت دیگر جشنواره‌های فیلم کوتاه در آلمان با ایران در این است که در آلمان بعد از نمایش هر فیلم اگر کارگردان آن فیلم در جشنواره حضور داشته باشد، چراغ‌های سالن دوباره روشن می‌شود و گپ و گفتی کوتاه بین او و تماشاگران انجام می‌شود و بعد دوباره چراغ‌ها خاموش می‌شود و ادامه فیلم‌های سانس نمایش داده می‌شود. شاید دانستن این نکته هم جالب باشد که برخلاف تماشاگران ما که بلافاصله در پایان فیلم با ظاهر شدن اولین عنوان تیتراژ که معمولا هم اسم کارگردان فیلم است تشویق می‌کنند، تماشاگران آلمانی تا پایان آخرین نوشته تیتراژ صبر می‌کنند و بعد از تمام شدن آن دست می زنند، به نشانه این که همه عوامل فیلم را مورد تشویق قرار می دهند.
در این دوره هم، همچون دوره‌های پیشین، بخشی هم برای دوچرخه‌سواران علاقه‌مند به فیلم بینی در سطح شهراختصاص داده شده بود. دوچرخه‌سواران با دوچرخه‌شان در نقطه‌ای از شهر در ساعتی که جشنواره مشخص کرده بود جمع شدند و همراه با هم در مسیری که تعیین شده بود رکاب زدند. در طول مسیر در چند منطقه مختلف شهر توقف کرده و روی دیوارهای سفید موجود در شهر فیلم‌های جشنواره که با پروجکشن پخش می‌شد را به تماشا نشستند.
در چند سال اخیر با توجه به درگیر بودن جامعه آلمان در بحران پناهندگان و مسائل دیگری چون حقوق برابر دگرباشان با افراد دیگر جامعه، تاثیر عینی آن را در انتخاب فیلم‌ها و جوایز داده شده در این سال ها در جشنواره‌های فیلم در آلمان هم می‌بینیم. داوران جشنواره‌ها و مدیران‌شان هم به صراحت ابراز کرده‌اند که موضوعات حقوق بشری، مسائل مهاجران و حقوق زنان در تصمیم گیری‌شان برای اهدای جوایز تاثیرگذار است. جشنواره فیلم کلن هم از این قاعده مستثنا نبود. در این دوره دومین جایزه جشنواره به فیلم «باقی مانده از صحرا» داده شد. فیلم داستان مردی را بازگو می‌کرد که غیرقانونی قصد داشته به اروپا بیاید و مشکلات و شکنجه‌هایی در طول مسیر متحمل می‌شد. جایزه اول جشنواره به فیلم «وقتی که عاشقی» رسید که داستان یک زن ترک در جامعه آلمان را روایت می‌کرد. او با همسر ترک و کودک خردسالش زندگی می‌کند و به شدت پایبند به سنت‌ها نشان می‌دهد تا حدی که با پوششی غیرقابل باور از یک زن ترک، با برقع در خیابان‌های آلمان ظاهر می‌شود. در پایان داستان با رخدادی غیرقابل انتظار، متوجه می‌شویم که او به رغم حضور در اجتماع سنتی ترک‌ها، پنهانی با یک زن ترک دیگر رابطه عاشقانه دارد. با وجود روایت تاثیرگذار داستان و کارگردانی دقیق فیلم، پرداختن به موضوعی که یکی از موضوعات روز بحث برانگیز جامعه آلمان است، در گرفتن مهم‌ترین جایزه جشنواره بی‌تاثیر نبود. کارگردان فیلم سهیلا شونک که خودش هم یک زن ترک تبار ساکن آلمان است، در هنگام گرفتن جایزه روی سن گفت که جایزه امشب به من نشان داد که در مسیر درستی قدم برداشته‌ام و در آینده هم در فیلم‌هایم به موضوعات حقوق زنان و حقوق برابر انسان‌ها خواهم پرداخت.
Sevince یا «وقتی که عاشقی»: برنده اصلی جشنواره؛ فیلمی خوش ساخت درباره عشقی نامتعارف در فضای سنتی خانواده‌های ترکی که در آلمان زندگی می‌کنند
*تمامی عکس‌ها از سایت و فیسبوک جشنواره برداشته شده است.
فیدان در شبکههای اجتماعی