گفتگو با سید صادق موسوی مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران
انجمن سینمای جوانان ایران در ماههای گذشته فراز و نشیبهای فراوانی از سر گذراند و آخرین پیگیریهای کمپین حمایتی شکل گرفته توسط فیلمسازان و فعالین عرصه فیلم کوتاه در سراسر کشور تا قبل از فرا رسیدن سال جدید، با قول مساعدت و همراهی مدیران سازمان سینمایی به سرانجام رسیده بود. حال در گفتگویی مفصل با سید صادق موسوی مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران از جزئیات تغییرات صورت گرفته و در حال انجام جویا شدهایم. البته این مصاحبه پارهای مباحث مدنظر ما را شامل نمیشود و موارد مثل فعالیتهای بینالمللی انجمن و نیز جزئیات برگزاری جشنواره فیلم کوتاه تهران در بخش دوم این مصاحبه پیگری و در ماههای آینده منتشر خواهد شد. همچنین تلاش خواهیم کرد بحثهای مطرح شده در خصوص موارد مربوط به معاونت آموزش و تولید انجمن را در گفتگوهایی جداگانه با سعید پوراسماعیلی و آرش رصافی (گفتگو با آرش رصافی را اینجا بخوانید) به شکلی جزئیتر پیگیری کنیم.
- با توجه به بحثهای پیش آمده در رابطه با انجمن سینمای جوان در سال گذشته و در ادامه اتفاقها و کمپینها. در حال حاضر سوال اصلی این است که چه اتفاقی برای انجمن سینمای جوان افتاده است؟ آخرین صحبتهای شنیده شده به این شکل است که سازمان سینمایی قول مساعدت داده است و بر خلاف موضوعی که قبلا اعلام یا استنباط شده بود، انحلالی در کار نیست و افزایش بودجه هم اتفاق خواهد افتاد. سوالی که مطرح میشود این است که، آیا این تغییرات اتفاق افتاده و اگر بله، این تغییرات به چه شکل است؟
طرح هیأت امنایی شدن در حقیقت طرحی برای تحول انجمن بود، که شاید به درستی مطرح نشد یا اینکه توسط خود انجمن مطرح نشد و از جاهی دیگری شنیده شد که خود این عوارضی داشت و سو تفاهمهایی را ایجاد کرد. به نظر میرسد که زوایای طرح به درستی مطرح نگردید و این خود میتوانست نگران کننده باشد و منجر به واکنشها شود. مهمترین مسالهای که سازمان سینمایی و مبدعین این طرح مطرح میکردند این بود که به هر ترتیب عمده اعتبارات انجمن خرج فعالیتهای پشتیبانی میشود اما به عملیات اصلی بودجه بیشتری باید تخصیص داده شود و چه بهتر که بتوانیم هزینه پشتیبانی را از منابع استانها تامین کنیم و فعالیتهایی مانند تولید، آموزش و جشنوارهها را بتوانیم با اعتبارات مرکزی پیش ببریم. در واقع کنه اتفاق این بوده است که مشارکت بیشتر استانها در تامین منابع ایجاد شود و واحدها بسیار فعالانهتر با مدیران در سطح استان ارتباط برقرار کنند. البته در حال حاضر نیز برخی از دفاتر با مدیران استانی ارتباط فعالی دارند. ایده اصلی به این شکل بود. اما امروز ما در موقعیتی قرار گرفتهایم که از قبل نیز با آقای انتظامی توافق کردیم، به گونهای که فرمایش ایشان به این شکل بود که به صورت پایلوت دو تا سه دفتر را، اگر هم مدیر کل استان و هم دفاتر انجمن استقبال کنند و هم استعدادش را داشته باشندُ به این شکل و آزمایشی عمل کنیم و بعد از گذشته یک دوره مطالعه انجام شود و بررسی گردد که اجرای آزمایشی طرح چقدر به رونق فعالیتهای تعریف شده برای سینمای جوان کمک کرده. این دقیقا همان صحبتهایی است که قبل از سال نو من انجام دادهام و در حال حاضر میشود تعقیب کرد که کدام یک از دفاتر استقبال میکنند که ما بتوانیم شرایط را برایشان محیا کنیم.
- پس در حال حاضر هیچ دفتری اعلام نکرده است که این طرح را اجرا کند؟
خیر
- آیا سازمان سینمایی برای اجرای این طرح شرطی قرار داده است؟
خیر. حرف سازمان سینمایی به این شکل است که با این دیدگاهها انجمن فعالتر شود و بتواند حتی خیلی از فعالیتهای سازمان سینمایی را در شهرستانها نمایندگی کند، به عنوان مثال اعتبارات استانها را جذب کند و بتواند سرمایه سرگردان منطقه را برای فیلم کوتاه جذب کند. سازمان سینمایی به انجمن سپرده بود که خودتان طرحی را پیشنهاد دهید و ما مطالعاتی انجام دادهایم و طرحهای اولیهای فراهم کردهایم. در حال حاضر هم تفاهم نامههایی با استانها انجام شده است که بخشی از آن اهداف به این شکل محقق گردد.
- من سعی میکنم لینک تمام مصاحبهها و یادداشتهای صورت گرفته درباره این موضوع در سال گذشته را در این متن قرار دهم تا ا گر شخصی در جریان برخی از مسائل نبود امکان مطالعه و دنبال کردن را داشته باشد. برای همین خیلی وارد جزئیات آن بحثهای نمیشوم. اما سوال دیگری که مطرح است بودجه انجمن است مشکلی که انجمن با آن مواجه بوده، آیا در سال جدید در بودجه انجمن تغییری ایجاد شده؟ هم در نحوه پرداخت و هم در میزان آن.
بله، حدود پنج میلیارد تومان به اعتبارات انجمن اضافه شده است. دو سه اتفاق خوب در دوران آقای انتظامی برای انجمن رخ داده که اینجا جا دارد من مجددا قدردانی کنم. یک اینکه ما تنها موسسهای بودیم که صد در صد اعتباراتمان را در سال گذشته دریافت کردهایم. دو اینکه امسال نزدیک به پنج میلیارد تومان اعتبارات انجمن را افزایش دادند و سه اینکه در فروردین یک قسط قابل ملاحظهای از اعتبار را به ما پرداخت کردند و مشکلات اول سال مرتفع شد. بیست و یک میلیارد و نهصد میلیون تومان بودجه امسال انجمن است.
- سوالی بعدی براساس متن امضا شده توسط چهار هزار نفر در سال گذشته است. اینکه انجمن نیاز به یک بازسازی کلی در ساختار دارد و ساختاری که در سی یا چهل سال پیش طراحی شده با توجه به تکنولوژی و حتی جریان امروز صنعت در سینما قابل قبول نیست. و این مطالبات در تمام شاخههای فعالیت انجمن مطرح بوده است. دفاتر، آموزش، تولید، بخش بینالملل و حتی خود ساختار اداری. آیا انجمن برای پاسخ گویی به این نوع مطالبات و بازنگری در ساختار طرحی را در نظر گرفته است؟ خصوصا از آنجایی که دلیل منتشر نشدن آن متن با چهار هزار امضا قول در نظر گرفتن این مطالبات بوده است.
بازنگری در ساختار و چابکسازی در حال طی مراحل مطالعاتی و تصمیمگیریهای اولیه است که به محض نهایی شدن در قالب چارت جدید اعلام خواهیم کرد.
- جزئیات این چارت جدید منتشر میشود؟
بله، به زودی نمودارش منتشر میشود. نکته دیگر در بحث چابکسازی، در مجموع امسال سیصد میلیون تومان اعتبارات آموزشی داریم و عمده اعتبارات آموزشی از محل درآمدها و شهریهها باید تامین گردد. در حوزه تولید بیش از پنج برابر رشد خواهیم داشت. در سال گذشته در حدود یک میلیارد و نیم در حوزه تولید خرج شده است. اما امسال هفت میلیارد تومان تکلیف قانونی وجود دارد که در حوزه تولید خرج شود، که دو میلیارد آن در استان تهران و پنج میلیارد آن در سطح شهرستانها هزینه خواهد شد. اعتبارات در حوزه بینالملل در حال حاضر صفر است. باید طرحهای جامع ارائه شده انجمن در شورای بینالملل سازمان سینمایی تصویب شود و اگر به تصویب برسد یک اعتبار متمم به انجمن تخصیص داده خواهد شد. و نیمی از اعتبار مربوط به جشنواره فیلم کوتاه تهران از بودجه تامین میشود و مابقی باید به صورت جذب اسپانسر تامین گردد. سقف اعتباری که برای جشنواره فیلم کوتاه تهران در نظر گرفته شده است دو میلیارد تومان است و در صورت عدم امکان جذب اسپانسر مجبور به کاهش هزینههای جشنواره به طور جدی میشویم. در حال حاضر بیشترین ترغیبی که وجود دارد این است که اعتبار بیشتری در اختیار فیلمساز قرار بگیرد و در حوزه آموزش، در آموزشهای پیشروتر برنامهریزی و فعالیت کنیم و همچنین دقت عمل بیشتری در برگزاری ورکشاپهای تخصصی داشته باشیم و یک سری مسائل پایهای را که انجام میدادیم کمتر کنیم و وقت و هزینه را به صورت هدفمندتر و با انرژی بیشتر صرف کنیم.
- تنها به منبع جشنواره فیلم کوتاه تهران اشاره کردید، انجمن تقریبا سه جشنواره منطقهای نیز در سال برگزار میکند به اضافه دو جشنواره دیگر با نام «نماز و نیایش» و «تسنیم» که یک سال در میان برگزار میشوند. بودجه این جشنوارهها به چه شکل است؟
برای هر جشنواره صد و پنجاه میلیون تومان بودجه تصویب شده است و مابقی بودجه نیز که همین مقدار است باید از منابع استانی تامین شود.
- سوالی که برای من و ممکن خیلی از فیلمسازها پیش بیاید در مورد همین دو جشنواره نماز و نیایش و تسنیم است. این دو جشنواره در دو شهر با بودجه فرهنگی غنی برگزار میشوند و موضوع جشنواره نیز مرتبط با جنبه مذهبی هر دو شهر قم و مشهد است. در حالیکه انجمن جشنواره فیلم کوتاه تهران و جشنوارههای منطقهای را برگزار میکند، به نظر میرسد که این دو جشنواره متعلق به همان شهرها هستند ولی برگزاریشان به انجمن محول شده است. حتی زمانی که به فهرست فیلمهای شرکت کننده در این دو جشنواره نگاه میکنیم تفاوت چندانی با فهرست فیلمهای جشنوارههای دیگر ندارد و تولید موضوعی برای این جشنوارهها صورت نمیگیرد که نیازی به برگزاریشان احساس شود. به نظر شما تعداد جشنوارههایی که برگزار میشود زیاد و غیرضروری به نظر نمیرسد؟ و آیا بهتر نیست برگزاری این دو جشنواره به آن دو استان محول شوند که به راحتی میتوانند با بودجه فرهنگی خود برگزار کنند.
در واقع بعد از گذشت چند سال از برگزاری یک جشنواره، آن جشنواره دارای یک اعتبار و اهمیت میشود و اساسا جشنوارهها یک سیاست گزاری برای جهت دهی محتوا و تولید است. اصل حفظ این دو جشنواره برای ما دارای اهمیت است. اما اینکه ما بتوانیم این جشنوارهها را به استانها واگذار کنیم که خود بتوانند کلیه مراحل مدیریت، اجرا و برگزاری و هزینهها را داشته باشند، امری است که به آن فکر شده است. هر دو استان قم و مشهد با توجه به اینکه این دو جشنواره دو سالانه نیز هست مستعد برگزاری این دو جشنواره توسط خود استان هستند.
- زمانی که فهرست بودجه انجمن را بررسی میکنیم رد پای جشنوارههای دیگری نیز دیده میشود که انجمن هزینه جوایز و یا بخشی از آن را متقبل شده است یا نیروی انسانی انجمن درگیر انجام جشنواره بوده است (مانند جشنواره رضوی و جشنواره هیرکانی) در صورتیکه شاید خیلی جشنوارههای هدفمندی نباشند یا ارگان برگزارکننده مشخصی داشته باشند. چرا این دین بر روی دوش انجمن قرار میگیرد؟ این مسائل شاید ناچیز به شمار بیایند اما بخشی از بودجه انجمن را به خودشان تخصیص میدهند.
در طول سال برخی از جشنوارهها به سازمان سینمایی مراجعه میکنند و سازمان سینمایی از انجمن این درخواست را دارد که از این جشنوارهها حمایت شود. مانند جشنواره فیلم کوتاه رضوی که در استان یزد برگزار میشود، در هر سال اعتباراتش به انجمن ابلاغ میشود که برای مثال امسال پنجاه میلیون تومان از اعتبارات انجمن به جشنواره رضوی تعلق میگیرد.
- زمانی که به جشنواره رضوی نگاه میکنیم، متوجه میشویم که برگزارکننده آن بنیاد فرهنگی امام رضا است و این جشنواره دارای شاخههای متفاوتی مانند تئاترو موسیقی و غیره است که در شهرهای متفاوت برگزار میشود. پس این سوال پیش میآید که جشنوارهای که سازمان بزرگی مانند بنیاد فرهنگی امام رضا برگزارکننده آن است، چرا باید بخشی از بودجه آن از طریق انجمن تامین شود؟
با توجه به صحبتهای مدیر کل محترم ارشاد اسلامی یزد، تنها یک سوم بودجه این جشنواره توسط بنیاد امام رضا تامین میشود.
- اما این جشنواره با عنوان بنیاد فرهنگی امام رضا برگزار میشود.
در مجموع این بودجه مربوط به وزارت ارشاد است و از سازمان سینمایی تزریق میشود.
- بله اما بودجه بنیاد فرهنگی امام رضا توسط آستان قدس رضوی تامین میشود که سازمان بزرگی است و به نظر با بودجهای کافی.
در کل بودجه این هزینهها نیز مربوط به حوزه فرهنگ است که متمرکز میشود در وظایف و منابع وزارت ارشاد و بخشی از آن را سازمان سینمایی با توجه به تفاهمهایی که دارد، میپذیرد که تامین بودجه کند. بعضی از جشنوارههای دیگر را نیز نهادهای دیگر سازمان سینمایی پشتیبانی میکنند. مانند دو سالانه جشنواره انیمیشن کانون پرورشی که توسط مرکز گسترش تامین و کمک رسانی میشود. در اصل گردش منابع مالی به وزارت ارشاد و سازمان سینمایی میآید و از هیچ جشنواره خصوصی مطلقا حمایت نمیشود. تنها جشنوارههایی حمایت میشوند که سیاست گزاری آنها مطابق با سیاست گزاریهای فرهنگی کلی دولت است و از ما هم درخواست میشود که حمایت کنیم.
- این مساله را برای این عنوان میکنم که بسیاری از فیلمسازارن فیلم کوتاه به این مسائل آشنا نیستند و در زمانی که بحث هیات امنایی شدن انجمن بسیار داغ بود مطلبی مطرح شده بود که بودجهای با این مقدار صرف تامین پشتیبانی شده است و این سوال برای فیلمساز مطرح میشد که این هزینه پشتیبانی چه معنایی دارد. عمده فیلمسازها از این مسایل بیخبر هستند و فکر میکنند که بودجه انجمن به صورت کامل باید صرف تولید یا آموزش شود و غیر از این گویی نقصی وجود دارد و باعث ایجاد بدبینی میشود. و اگر هم با این مسائل آشنا شوند ممکن است همین سوالها برایشان ایجاد شود که برای جشنوارههایی با موضوع مربوط به فرهنگ یک شهر در صورتیکه آن شهر از بودجه غنی برخوردار است یا جشنواره دیگری که برگزار کننده اصلی آن سازمان دیگری است، چرا انجمن سینمای جوان باید تامین اعتبار کند؟ جشنوارههایی که خارج از بدنه خود انجمن هستند و انجمن هم دارای تعاریف ویژهای در عملکرد است مانند حمایت از تولید فیلم کوتاه. و هر کدام از این بودجهها میتواند تامین کننده بودجه چهار یا پنج فیلم کوتاه باشد و زمانی که این مبالغ با هم جمع میشوند عدد بزرگ و قابل توجهی است. مسئلهای که برای فیلمساز سوال ایجاد کند که این هزینه بزرگ پشتیبانی به چه چیزهایی تخصیص داده میشود؟ اینجاست که به نظرم نمیتوان به کسانی که به وجود نواقص عمده در ساختار اداری و یا حتی سوء استفادههای احتمالی ظنین میشوند نمیشود چندان خورده گرفت.
در واقع باید درباره واژه پشتیبانی در بودجه انجمن شفاف صحبت کرد. در حقیقت پشتیبانی به این معنا است که ساختار اداری و سازمانی انجمن هزینه دارد. در واقع انجمن دارای شصت دفتر است که هزینههای اجاره و هزینه مالیات و آب و برق و… دارند. این دفاتر دارای پرسنل هستند که کارهای مربوط و برگزاری کلاسها را انجام میدهند و بستری را فراهم میکنند که شوراهای تولید و پیچینگ برگزار شود. عمده مبلغی که در حوزه پشتیبانی خرج میشود مربوط به همین موارد حقوق و مزایا و… است. این امکان وجود ندارد که انجمن در شصت نقطه کشور حضور فعال داشته باشد اما هزینه حفظ و نگهداری و حقوق پرسنل داده نشود. در واقع سهم پشتیبانی از جشنوارههای خارج از بدنه انجمن زیاد نیست. به عنوان مثال هزینه صرف شده جشنواره هیرکانی بیست میلیون تومان است، هزینه جشنواره رضوی یزد پنجاه میلیون است. و جشنواره مهر محرم که جشنواره فیلمهای موبایلی و یک دقیقهای در سمنان است را حمایت کردیم.
- جشنواره سایه یا جشنواره کودک آنلاین چطور؟
خیر. جشنواره کودک آنلاین با اعتبارات وزارت ارتباطات برگزار شد.
- اما نمیتوان منکر این ماجرا شد که موارد گنگ اینچنینی و موجود مواردی که در وظایف اصلی انجمن تعریف نشدهاند اما در آمار منتشر شده وجود دارند در نزد فیلمسازان و خانواده فیلم کوتاه ایجاد شاعبه میکنند.
درست است. از برکات شفافسازی همین است. که ما مطالبی را منتشر میکنیم که افکار عمومی میتوانند سوال بپرسند، تشکیک و اصلاح کند. اما به هر حال چون انجمن متولی فیلم کوتاه است، این جشنوارهها حتما ارتباطی با فیلم کوتاه داشتهاند که وزارت ارشاد از ما درخواست داشته است که انجمن به آنها کمک کند و در زیر مجموعه خود وزارت ارشاد بودجه خرج شده است، به این معنی که ما این بودجه را به دستگاهی که زیر مجموعه وزارت ارشاد نیست تخصیص ندادهایم. از دیدگاه کلان از این کاسه به آن کاسه گذاشتن است و اعتبارات از زیر مجموعه خارج نمیشود. اما به هر صورت نگاه ما هم به همین شکل است که با عطف به توانمندسازی، امکان واگذاری جشنواره وجود داشته باشد و بتوانند به تنهایی تولید و برگزار کنند.
- معرفی اعضا شوراهای استانی از جانب انجمن در روزهای گذشته نشان دهنده طرحهای منسجمتر است. اما شائبهای که مجددا بر اساس آمار انتشار شده به وجود آمد بحث بودجههای اختصاص داده شده به بعضی از پروژهها بود. اختلاف زیاد بین بودجههای تخصیص داده شده به بعضی از فیلمها با دیگر فیلمها… انجمن چگونه میتواند این اختلافها را تعریف کند؟
در واقع برای ما موضوع تهران و شهرستان مطرح نیست. فیلم حرفهای، نیمه حرفهای و هنرجویی برای ما مطرح است. ممکن است یک فیلم حرفهای در بندرعباس تولید شود اما قرارداد آن در تهران منعقد گردد. پس پارامتر ما به این شکل تعریف میشود. نکته بعدی این است که هزینه تولید فیلمها با یکدیگر فرق دارد و در حقیقت ما بودجه ناچیزی را به فیلمساز اختصاص میدهیم. در زمانی که برآورد هزینه فیلمساز از فیلم صد و بیست میلیون است، اگر ما با تولید این اثر موافق نیز باشیم اگر بخواهیم حداقل مشارکت را داشته باشیم، بودجه اختصاص داده شده بیست تا سی میلیون میشود و در نهایت فیلمی که هزینه تولید کمتری دارد ما رقم کمتری در تولید آن فیلم سهیم خواهیم شد. به نظر میرسد که نقطه اصلی در این موضوع شورای برآورد است. و در این شورا سعی بر این است که قضاوت به صورت حرفهای صورت گیرد و برآوردی که کارگردان اثر ارائه میدهد را به صورت واقع بینانه بررسی کنیم و براساس آن مشارکت کنیم. اما باید این را در نظر بگیریم که اعتبارات انجمن، اعتبارات محدود و کمک کننده است و در نهایت انجمن حامی تولید فیلم کوتاه است و به عنوان یک تامین کننده که بودجه صفر تا صد یک پروژه را تامین کند، حضور نداریم.
- این کیفیت سنجی از کجا انجام میشود؟ برای اینکه هر فیلمسازی میتواند فیلم نامهای بنویسد که به این بودجه نیاز داشته باشد و همچنین میتواند تجهیزاتی را در نظر بگیرد برای ارتقا کیفیت فیلم که نیاز به بودجههای کلان داشته باشد. به چه شکل به این کیفیت سنجی میرسید که مشخص کند به هر فیلمساز چه مقدار بودجه تخصیص مییابد؟
در واقع امسال شوراهای پیچینگ به همین منظور راه اندازی شدهاند. برای اینکه امسال اعتبارات مستقل به دفاتر اعلام شده است و هر دفتر به صورت واضح و روشن از میزان اعتبارات خود آگاه است و میداند تا چه سقفی میتواند خرج کند و همچنین شوراها نظارت محتوایی خود را بر تولیدات دارند و امیدوار هستیم که با توجه به این امور، شفافسازی برای فیلمساز صورت گرفته باشد. اما نکته اساسی که باید به آن توجه کرد این است که عمده تولید انجمن در سال جاری حتما در چارچوبها و قاعدههای محتوایی انجمن خواهد بود. ممکن است که ده درصد تولیدات نیز از جنبه هنری و زیباییشناسی یا تکنیکهای جدید در حوزه کارگردانی، تدوین یا تصویر مشارکت بکنیم اما این آثار نباید بیشتر از این در صد اعلام شده باشد و عمده آثار باید در چارچوب سیاستهای انجمن باشد. البته هر سال به همین شکل بوده است اما در سال جاری نیز همین گونه خواهد شد. به این معنی که اگر اثری صد یا صد و بیست میلیون برآورد هزینه دارد، ما در شرایطی به این اثر توجه میکنیم که شورای ما محتوا و سناریو اثر را از جنبه محتوایی بپذیرد.
- آیا به سابقه فیلمساز و موارد دیگر نیز ارتباط دارد؟
بله، حتما. اما ممکن است یک فیلمساز شاخص درخواست یک فیلم کم هزینه را داشته باشد و قطعا ما با همان هزینههایی که نیاز دارد مواجه هستیم.
- ممکن است بحث محتوایی را که مطرح میکنید واضحتر توضیح دهید؟
بله. چون شما از این موضوع اطلاع نداشتین، خواستم که این مبحث نیز در این گفتگو باز شود. آن چیزی که در حال حاضر برای ما مهم است، این مسئله است که در شرایط کنونی کشور بتوانیم امید را حفظ کنیم و توسعه دهیم. و بتوانیم در افزایش سرمایه اجتماعی موثر باشیم. آثاری که یاسآور هستند را ما ترویج نمیکنیم. ما فکر میکنیم که برای نسل جوان و برای آیندگان فضا را روشن نگه داریم و روزنههای امید را نبندیم. لذا مفاهیم که در آثار بیان میشوند بسیار مهم هستند و هدفگذاری به این شکل است که از مسائل یاسآور دوری کنیم. آثاری که اعتماد عمومی مملکت را زیر سوال میبرد، دست کم انجمن مروج آن نباشد. البته این آثار ممکن به صورت مستقل و در بخش خصوصی تولید شود، در حقیقت ما راجع به آنها نظری نداریم. و این آثار باید حداقلها را رعایت کنند که براساس همان مجوزهایی است که از وزارت ارشاد و سازمان سینمایی دریافت میکنند. بحث الان بحث مجوزها نیست، طبیعتا هر اثری برای تولید باید مجوز خود را دریافت کند. علاوه بر آن انجمن باید محتوایی را تولید کند که از انتشار و توسعه و ترویج آن درون مایه ما خوشحال شویم.
- با توجه به شناختی که از فیلمسازها دارید، فکر میکنید به چه میزان با چنین رویکردی هم راستا شوند؟
ممکن است که در فیلم کوتاه منتقد زیاد دیده شود یا به اصلاح فیلمهایی که زبان گزنده دارند. به خصوص فیلمهای اجتماعی. اما به نظرم مهمترین کلید واژهای که میتوان برای آثار کمی تلخ یا منتقدانه بر سر آن توافق صورت گیرد این است که در تولید آن اثر یک خیرخواهی وجود دارد. در حقیقت در اثر یک نقد مصلحانه وجود داشته باشد. در بسیاری از موارد ممکن است که ما تنها یک پدیده را باز میکنیم و شرح میدهیم. اما در سینمای بلند من نمونههایی را میشناسم که ممکن است ظاهر تلخ و گزندهای داشته باشد اما یک نقد مصلحانه هستند.
- آیا میتوانید فیلمهای کوتاه یا بلند را نام ببرید که این ویژگی را دارند؟
بله. به عنوان مثال من «متری شیش و نیم» را خیلی دوست دارم و فکر میکنم ما واقعا به قهرمان نیاز داریم و نقشی که آن افسر پلیس ایفا میکند و با شرف زندگی میکند و رشوه نمیگیرد و انسان میماند و مقاومت میکند و فشار را تحمل میکند، با تمام لحظات تند و گزندهای که در فضای سیاهی مثل زندان و جمعیت معتادان و فروشندگان مواد مخدر وجود دارد، شما همچنان یک امیدی در درونت روشن میماند که خدا را شکر کنی که این مملکت قهرمان دارد. پلیس شریف دارد. البته در همین فیلم مشخص میسود که یک قاضی قبلا مقدمات فرار آن فرد را فراهم کرده است. یک جانبهگرایی ندارد و نشان میدهد که ممکن است در قضات فساد وجود داشته باشد. اما آن چیزی که به عنوان قهرمان در ذهن من شکل میگیرد، آن پلیسی است که از رشوه چند میلیاردی صرف نظر میکند با توجه به اینکه ممکن است زندگی سختی داشته باشد و در کار مناقشاتی با همکارش داشته باشد ولی همچنان قهرمان میماند.
- خیلی وارد این بحث نمیشویم، زیرا خیلی مفصل و جدا از بحث ما ست. اما خیلی از منقدین سینما و فیلمسازان با این فیلم میانه خوبی ندارند و دقیقا همین جنبههای فیلم را مورد نقد قرار میدهند که تصویر یک تصویر واضح و درستی نیست و دغدغه فیلم هر چند در ظاهر همین به نظر میآید، اما در پس پرده واقعا خیر خواهیای وجود ندارد و صرفا با یک تصویر کاذب و بازتولید همان آسیبهای کهنه سینمای ایران حالا در شکلی تاحدودی متفاوت روبهرو هستیم. این در واقع تصویری است که سینمای ایران در چند سال گذشته بخش مهمی از خود را به آن اختصاص داده است و در فیلمهای کوتاه هم نمونههایش را دیدهایم. اما بحث مهمتر و موضوعی که خود من نگران آن هستم همین تمرکز بر ساختار محتوایی در سینمای ایران است. زبان و زیباییشناسی سینما کنار گذاشته میشود که تنها محتوا مطرح شود. در این شرایط است که خیلی اختلاف بین سینمای معترض و غیر معترض یا سیاه نمایی و غیر نیست. همه به یک صورتی درگیر این موضوع هستند و بحث فنی سینما و زبان سینما کنار گذاشته میشود و مهمترین مشخصهاش هم این است که ما میبینیم که فیلمها، فیلمهای یک شکلی هستند. یک جمله معروف در رابطه با سینمای ایران وجود دارد که فیلمها به گونهای ساخته شدهاند که انگار یک نفر ساخته و یک نفر فیلمبرداری کرده است. تنوع زبان و نگاه که در فیلمهای خارجی دیده میشود که بحثهای متنوعی چون مسئله ژانر و نگاه فیلمساز را شامل میشود در فیلمهای ایرانی دیده نمیشود. و این موردی که شما مطرح میکنید که مجددا تمرکز بر روی محتوا است و محتوایی که هم خوان با سیاستهای کلان باید باشد، به نظرم فیلمها را مجددا به سمت همان آسیبها سوق میدهد.
اجازه دهید بیشتر توضیح بدهم و دقیقتر با هم گفتگو کنیم. حرف ما این است که حتما یک اثر هنری باید از وجوه زیباشناسایی و تکنیکال قابل دفاع باشد. اما این مهارت، ابزار، تکنیک و دانش دست کم در هفتاد هشتاد در صد موارد یک درون مایه موثر را منتقل کند. این به آن معنا نیست که برای اینکه یک فیلم محتوای خوبی داشته باشد ما باید از آن پارامترهای سینمایی صرف نظر کنیم و درباره ضعف تکنیکی اغماض انجام شود، چون فیلم دارد حرف خوب میزند. حرف خوب را باید خوب هم زد، و ما فکر میکنیم که اتفاقا فیم کوتاه یک زبان بسیار قدرتمند دارد و ایجاز مسئله انسان معاصر است. ریتم زندگی به گونهای دارد تغییر میکند که در ادبیات داستانی کسی دیگر رمان را به اندازه داستان کوتاه تعقیب نمیکند. و در سینما هم به همین شکل. من معتقدم که به دلیل توسعه فضای مجازی فیلم کوتاه سالهای پر اهمیتی را پیش روی خود خواهد داشت. لذا از آن جنبههای سینمایی عدول نخواهیم کرد و این نکتهای که عنوان کردم به این معنا است که کار ما را سختتر خواهد کرد. حرف خوب در ظرف خوب.
- این رویه با همین ادبیات در دورههای قبلی انجمن نیز وجود داشته است. در دوره مدیریت آقای میرزاخانی این سیاست کلی انجمن بود و خیلی از فیلمسازها حتی وارد ساختمان انجمن نمیشدند و زمانی که میخواستند فیلم تولید کنند به انجمن به عنوان تامین کننده بودجه و حامی خود فکر نمیکردند.
من خواهش میکنم ما را منصفانه با دوسال گذشته خودمان قضاوت کنید.
- به هر حال این احساس خطر ایجاد میشود.
به هر حال هر کدام از ما یک گذشته روشنی دارد. آدمها را با چینش مدیران میتوان شناخت.
- حتما همین طور است و من هم این تفاوت را قائل هستم. اما این احساس خطر ایجاد میشود که مجددا همان شرایط ایجاد شود.
خیر. زمانی که من از نقد مصلحانه صحبت میکنم و فیلم «متری شیش و نیم» را مثال میزنم. شک نکنید که با یک شعارزدگی و قشریگرایی در این آثار مواجه نخواهید شد.
- امیدوارم. زیرا از چنین دورانهایی فیلم خوب و خاطر خوبی برای ما به یادگار نمانده.
خیر. نگران نباشید. قطعا اجازه نمیدهیم که ارزشهای فیلم کوتاه مثل ساختارشکنی، تجربهگرایی که از ارکان مهم فیلم کوتاه است به خاطر محتوا لطمه ببیند.
- این نگرانی من با همان صحبتهای خودتان که درصد کمتری از بودجه به فیلمهای اختصاص داده میشود که جنبههای زیباییشناسانه را مد نظر داشته باشند هم برمیگردد.
منظورم فیلمهایی بود که صرفا به ساختار و زبان سینما توجه دارند و خیلی دغدغه محتوایی ندارند. باید این فیلمها نیز فرصت داده شود. ولی در باقی موارد این موضوع را در نظر داریم که هم جنبههای تکنیکی ادا شود و هم محتوا.
- در کنار بحث تولید موضوع دیگری که به آن زیاد اشاره شد ضعف انجمن در کیفیت آموزش است. این موضوع را حتی شخصا و از نزدیک شاهد بودهام. میدانیم که انجمن در سالهای اخیر با اجرای دورههای دانش افزایی برای مدرسین و مسئولین دفاتر در صدد رفع این نقص است و آگاه به این موضوع. اما هنوز در مرحله آموزش ضعفهای بزرگی وجود دارد. موضوع اصلی این بحثم مربوط به تجهیزات و امکانات دفاتر نیست، بیشتر محوریت آن میزان و کیفیت دانشی است که اساتید و مربیان انجمن به هنرجویان تازه وارد منتقل میکنند. این دیگر بحثی است که در مورد آن نباید اغماض کرد… هنوز انگار کیفیت آموزش حتی به نسبت به سرفصلهایی که توسط انجمن تعیین شده است در دفاتر فاصله دارد. بعضی وقتها حتی دیده میشود که موضوعات پایهای اشتباهی به هنرجوها آموزش داده میشود. آیا این اولویت برای انجمن وجود دارد که این نقص را بر طرف کند؟ و آیا روشی برای آن طراحی شده است؟
معاونت آموزشی انجمن پیوسته در حال پایش است. اما ممکن است ما در برخی از شهرها، به خصوص در شهرهای کوچک مدرسین خوبی نداشته باشیم. در جامع ایران سیل مهاجرت از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و مرکز استانها جدی است و از مرکز استانها به تهران. در نتیجه ما یک انباشتگی از مدرسین خوب ممکن است در شهر تهران داشته باشیم که در شهرهای دیگر وجود ندارد. در واقع ارسال استاد پروازی از مرکز استان یا از تهران هم کار پر هزینه و سختی است. اما تنها کاری که ما توانستیم انجام دهیم این بوده است که از طریق معاونت آموزشی به صورت مداوم رزومهها را بررسی کنیم و از کسانی که شایستهتر هستند دعوت کنیم و به صورت چرخشی اساتید را عوض کنیم. به هر حال ممکن است در بعضی موارد هم ناکامیهایی در کیفیت آموزش خود داشته باشند و سوادشان نسبت به یک مدرس دیگر فرق کند. آنچه که برای ما مسلم است این موضوع است که مدرسین انجمن با توجه به اینکه دستمزدی همانند موسسات بخش دولتی دریافت میکنند، در حقیقت با حداقل دستمزد این خدمات آموزشی را ارائه میدهند. اما همچنان امیدوارم که معاونت آموزشی زیر نظر آقای پوراسماعیلی، به رصد و پایش خود ادامه دهند و اگر مدرسی خروجی مطلوبی ندارد نسبت به جا به جایی آن اقدام کند.
- در این مرحله ارتقا سطح آموزش بسیار مهمتر از ارتقا سطح تولید است. زیرا در بررسی آثار سینمایی این چند سال چه بلند و چه کوتاه، یک سری ضعفهای پایهای وجود دارد که مشخصا مربوط به حوزه آموزش است و مربوط به یک سری موارد الفبای فیلمسازی است که انجمن به خاطر گستردگی که دارد نقش حساسی در تغییر آن میتواند بازی کند.
می پذیرم.
- مورد دیگری که مشخصتر باید درباره آن صحبت شود این است که: انجمن یک ارگان دولتی است و بودجهای که دارد صرف میکند یک بودجه عمومی است و همه فیلمسازان و آدمهای علاقهمند به این حوزه با اسم انجمن آشنا هستند و قدمهای اول خود را، به خصوص بچههای شهرستان، با انجمن بر میدارند. اما انگار این حس مساوات از طرف انجمن به خوبی انتقال داده نمیشود. یا اگر شایستهسالاری وجود دارد که اگر فیلمساز بهتری باشی یا جوایز بیشتری گرفته باشی، بودجه بیشتری برای ساخت فیلم دریافت خواهی کرد، به خوبی از طرف انجمن انتقال داده نمیشود. به همین دلیل بسیاری از فیلمسازها خصوصا در شهرستانها حتی اگر با انجمن کار میکنند و بودجه دریافت میکنند، مجددا از انجمن ناراضی هستند و این حس را دارند که عدالت برقرار نیست و عدهای حق آنها را پایمال میکنند یا اینکه بودجه بیشتری دریافت میکنند. این ریشه بسیاری از اختلافات در شهرستانها است و معمولا ما در شهرستان دو یا سه دسته فیلمساز داریم که یک بخش آن فیلمسازان انجمن هستند، معروف به باند انجمن! یک بخش هم فیلمسازان مستقل هستند، و یک بخش کوچکی هم با حوزه یا ارگان دولتی دیگر در آن شهر کار میکنند. اما همیشه این موضوع مطرح میشود که انجمن فیلمسازهای مورد علاقه خود را دارد و با آنها کار میکند و ما را از گردونه خارج میکند. در چنین شرایطی انگار معیار ارزش گذاری و کیفیت سنجی انجمن به خوبی انتقال داده نمیشود. برای این موضوع انجمن چه برنامهای دارد؟
بخشی از این صحبتها واقعی است و بخشی از آنها موهوم است. ما با یک مقوله کیفی مواجه هستیم، با یک مقوله کمی مواجه نیستیم که قابل ارزش گذاری باشد. اما اگر این موضوع نیز وجود داشت با توجه به اینکه بودجههای امسال به صورت مستقیم برای هر استان اعلام شده است و تمرکز از تهران برداشته شده است و هر دفتر و هر استانی شورای پیچینگ خود را دارد و اعتبارات خودش را خرج میکند، بخشی از این حساسیتها کاهش پیدا خواهد کرد.
- به نظرم باید این حس به فیلمساز انتقال داده شود که یک معیار ارزش گذاری مشخص و واحدی وجود دارد.
این کار بسیار سخت است، زیرا شبیه ریاضیات نیست! ما معیارها را بر اساس آن پنج نفری گذاشتیم که در شوراها هستند. و ممکن است اگر این پنج نفر عوض شوند یک سری فیلمهای دیگر تولید شوند. نمیتوانیم منکر این مسئله بشویم.
- طبق صحبت خود شما بخشی از این حس واقعیت دارد و بخشی از آن موهوم است. آن بخشی که واقعیت دارد تا حد ممکن باید واضح توضیح داده شود یا کمتر بشود. زیرا بحث بودجه دولتی در میان است، شاید اگر انجمن یک ارگان خصوصی بود کسی در مورد این موضوع وارد بحث نمیشد.
مطلبی دیگر نیز وجود دارد، تقاضاهایی که به دفاتر انجمن میرسد بسیار زیاد است و انجمن تعداد محدودی از آنها را میتواند حمایت کند. همیشه جمعیتی که رد میشوند نسبت به جمعیتی که پذیرفته میشوند تعداد بیشتری هستند و همیشه خیل معترضین باقی خواهد ماند.
- به نظرم بخشی از این اعتراضهای معقول به گونهای میتواند کم شود که به آنها یک نتیجه و گزارش واضح داده شود. در واقع مهم نیست که این شوراها چه فیلمهایی را قبول میکنند و چه خروجی دارند. مهم این است که به کسانی که رد میکنند چه دلیلی را عنوان کنند.
حرف، حرف حساب است و به آقای رصافی توصیه خواهم کرد. اگر اثری توسط گروه پیچینگ رد شد باید برای فیلمساز توضیح داده شود که دلیل رد این فیلمنامه چیست.
فیدان در شبکههای اجتماعی