گرچه دیگر این رسانه آنچنان فراگیر نیست، اینترنت فضایی برای فیلمسازان فراهم کرده که ضعف‌های خلاقانه هالیوود را به چالش بکشند.
نوشته: کاترینا شواَب ــ Katharine Schwab
برگردان: خاطره کردکریمی
شب است. چراغ‌های شهر سوسو می‌زنند. زنی و مردی میان جاده‌‌ای خالی ایستاده‌اند. عجیب‌اند اما به طرزی دوست‌داشتنی. همین الان‌هاست که مرد، زن را ببوسد تا ــ
مردی از اعماق وجودش فریاد می‌کشد: «کات! اینجوری خوشم نمیاد.» ــ معلوم می‌شود کسی که می‌خواست ببوسد، عروسک است و عروسک‌گردانش از اینطوری جلو رفتنِ صحنه‌ی اولین بوسه راضی نیست. «عروسک‌گردانی» دیگر از تنه زن بیرون می‌آید و بی‌معطلی پاسخ می‌دهد: «برو تو عروسکت؛ همینجوری عالی ئه!»
مردِ اولْ بی‌تفاوت میگوید: «کلیشه است، قبلاً هم دیدم!»
دو عروسک‌گردانِ عصبانی عروسک‌های هم‌قواره‌ی آدم‌شان را درمی‌آورند و شروع می‌کنند به کتک‌کاری؛ در وزشِ باد، شمشیری، گربه‌ای و شیشه‌ای پُر از سکه‌هایی که به‌عنوان اسلحه ظاهر میشوند. یکی پیش از آنکه مُشتی بخواباند، داد می‌زند: «فیلمه می‌تونست بترکونه‌ها!» ــ قضیه همین‌طور پیش می‌رود تا معلوم می‌شود عروسک‌گردان‌ها هم خودشان عروسک‌اند. «عروسک‌ها ــ Puppets» ساخته گروهِ کارگردانی دَنی‌یلز با مَنِشی گستاخ و تغییرِ موضعی واضح در بستری تکرارشونده که فیلم‌ها اغلبْ برمی‌‌گزینند، موفق می‌شود تا انتظارات تماشاچیان را به بازی بگیرد ــ آن هم در کمتر از سه دقیقه.
«عروسک‌ها» مثالی‌ست از اینکه فیلمهای کوتاه چطور راویِ برخی از خلاقانه‌ترین و مشارکتی‌ترین داستان‌های این دوره و زمانه‌اند؛ حتی با این وجود که این ژانر در جریانِ فرهنگیِ غالب مهجور مانده. آکادمیِ تصاویر متحرک و علوم هر فیلمِ زیر چهل دقیقه‌ای را کوتاه تعریف می‌کند. با این حال این رسانه هیچگاه کاملاً نتوانسته به الگویی سودآور دست یابد و تنها تعداد انگشت‌شماری فیلم کوتاه موفق به جذب صدها هزار تماشاچی شده‌اند؛ کاری که برای بیشتر ویدئوهای بازفید (Buzzfeed) در عرض چند ساعت، به راحتیِ آب خوردن است. اما اینترنت تازگی‌‌ها به آدم‌های بیرون از سیستمِ استدیوئی اجازه داده تا اثر خودشان را خلق و توزیع کنند و به فیلمسازان کمک کرده تا به سادگیِ هر چه تمام‌تر مخاطبانی در سرتاسر دنیا بیابند. نتیجه این شد که فیلم کوتاه دوباره در این صنعت جویای موفقیت و سرشار از نواقص، به رسانه‌ای اصیل و پُرشور بدل می‌شود.
بخشی از چالشِ پیش روی فیلم کوتاه این است که خالقشان راه‌های کمی برای رسیدن به پول دارند. این بدین معنی است که اغلب کسانی را که در این زمینه کار می‌کنند، دانشجویان و معدودی مؤلف تشکیل می‌دهند. از طرفی، نبودِ فشار برای سودآوری، فیلم‌سازانِ کوتاه را قادر ساخته تا خطر کنند و دست‌اندرکارانِ امر هم پیشگامان این عرصه را گرامی بدارند. فیلم کوتاه برای موفقیت باید کاراکترها و درگیریِ میان‌شان را در عرض چند دقیقه ــ اگر نگوییم چند ثانیه ــ سامان بدهد. این چیزی است که نیکل گریندل، تهیه‌کننده اجرایی «ابَرتیمِ سنجای (Sanjay’s Super Team)»، به آن «پازل داستان‌گویی» میگوید و معتقد است چنین کاری ضمنِ چالش‌برانگیز بودن: «برای تمام عواملِ دخیل، الهام‌بخش و نشاط‌آور است.»
نامزدهای امسالِ اسکار فیلم کوتاه در دو بخش انیمیشن و لایو اکشن، تبلور خلاقیتِ این رسانه بودند. همکارم، دیوید سیمز، پیشتر اشاره کرده است که انیمیشن کوتاه «جهانِ فردا ــ World of Tomorrow» در میان تمامی دسته‌ها، یکی از اصیل‌ترین و تأمل‌برانگیزترین‌ها بود. «ابَرتیم سنجای»، اولین انیمیشن کارگردانی هندی‌تبار در پیکسار، یکی از بهترین‌های استدیو به حساب می‌آید و به خاطر دیدگاهِ شخصی‌ش درباره والدین مهاجر و کودکان‌شان که در جامعه مقصد پذیرفته شده‌اند مورد تحسین قرار گرفته است. مقدمه لایو اکشنِ فیلم، تماشاچیان را در سرتاسر جهان از آلبانی تا افغانستان می‌بَرد و داستان‌هایِ دل‌خراشی از دوستی، خانواده و جنگ روایت می‌کند.
اما فیلمهای کوتاهِ نامزد اسکار تنها گوشه‌ای را از داستان‌هایی که در این فُرم روایی به تصویر کشیده میشوند ــ خصوصاً آن‌لاین ــ نمایش می‌دهند. فیلم کوتاه عرصه آموزشیِ غنی‌ای برای فیلمسازان و هنرمندان کوشا فراهم می‌آورد و آثار برخی حتی به نمایش‌های بزرگ هم راه پیدا می‌کنند: دنی‌یلز، گروه کارگردانی «عروسک‌ها»، به‌تازگی جایزه کارگردانی سان‌دَنس را برای اولین داستانیِ بلندشان به‌دست آوردند که دَنی‌یل رَدکلیف در آن نقشِ جنازه‌ای بوگَندو را ایفا کرده؛ برادران دوپلَس («تضمینی برای امنیت نیست ــ Safety Not Guaranteed») با ساختنِ فیلم کوتاه آغاز به کار کردند و کارگردانان جِیسن رِیتمَن («جونو، بالا در آسمان ــ Juno, Up in the Air»)، جین ــ مارک وَلی («باشگاهِ خریداران دالاس – Dallas Buyers Club») و جِیسن وینر («خانواده امروزی – Modern Family») همگی پیش از ورود به دنیای فیلمهای بلند داستانی و تلویزیون، استعداد خود را با فیلم کوتاه به نمایش گذاشتند. دیگر ستاره‌های درخشان هالیوود چون اسپایک جونز و وِس اندرسِن حتی پس از آنکه در باکس‌آفیس به موفقیت رسیدند هم به ساخت فیلم کوتاه ادامه دادند.
نهادِ فیلم با هُل دادنِ این رسانه به رده‌های پایین‌تر، پتانسیلِ خلاقه منحصرِ فیلم کوتاه را نَفی می‌کند
فیلم کوتاه در جشنواره‌ها حضوری جاافتاده دارد و حالا بسیاری جشنواره ویژه آثار کوتاه وجود دارد: «جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاهِ پام‌اسپرینگز» بزرگترین نمایش‌دهنده فیلمهای کوتاهِ قاره آمریکا و «تراپ‌فِست ــ TropFest» که در سیدنی برگزار می‌شود مدعی است که با داشتن بیش از صد هزار تماشاچی در جشنواره ۲۰۱۶ش در تاریخِ ۱۴ فوریه، بزرگترین جشنواره فیلم کوتاهِ جهان است. جشنواره فیلم سان‌دنسِ امسال هم تعهدی دوباره به آثار کوتاه نشان داد و آن‌ها را به دو دسته تازه که پیشتر تنها فیلمهای بلند داستانی را نمایش می‌دادند، اضافه کرد.
اما به گفته سین‌ثیا فلاندو، سخنرانِ مطالعات رسانه و فیلم دانشگاهِ «کالیفرنیا سانتا باربارا»، تمایل هالیوود به در نظر گرفتن صرفِ فیلمهای کوتاه به‌مثابه «کارتِ ویزیت»ی که معمولاً بیانگر استعداد فیلمسازی نوظهور است، در واقع موجب پَسرفت آن‌ها می‌شود. نهادِ فیلم با هُل دادنِ این رسانه به رده‌های پایین‌تر، پتانسیلِ خلاقه منحصرِ فیلم کوتاه را نَفی می‌کند. برخی فیلم‌ها با تِم «اثباتِ مفهوم» مانند «ضربه ناگهانی ــ Whiplash» دَمی‌‌ین چازِل یا اثر حیرت‌برانگیزِ روآری رابینسن، «لِویاتان – The Leviathan»، به‌طور ویژه برای چشاندن دیدگاه فیلم‌ساز به سرمایه‌گذاران بالقوه ساخته میشوند. فلاندو در ای‌مِیلی به من گفت: «هالیوود انگار ارزش فیلمهای کوتاه را به‌مثابه فُرمی یگانه و درخورِ تولید، درک نمی‌کند؛ هم از بُعد سرگرمی و هم از بعد هنری.»
ورای آنکه صنعتِ فیلمسازی خودش فیلمِ کوتاه را دستِ کم می‌گیرد، این آثار در فرهنگِ رسانه‌ای غالب هم تماشاچیِ آن‌چنانی ندارد. علی‌رغم محبوبیت رو به فزونیِ نمایش نامزدهای کوتاه اسکار در ماه‌های منتهی به مراسم، فیلمهای کوتاه از آن دسته مطالبی نیستند که به طور مرتب در اخبار روزانه‌تان حضور داشته باشند؛ مگر آنکه پیگیرشان باشید وگرنه پیدا کردن‌شان چه در جشنواره فیلم یا آن‌لاین می‌تواند کار سختی باشد. در شماره‌‌ای از نیویورکر ۲۰۱۴، ریچرد برُدی میگوید که نمایشِ گسترده جاافتاده‌ای برای فیلمهای کوتاه نیست، و آن دسته از «فیلمهای کوتاه خوب هم هیچگاه توجهی را که شایسته‌شان است به دست نمی‌آورند.» با این حال معتقد است که فیلم کوتاه «می‌تواند نقشِ مَفری را در سرزمینی بکر ایفا کند… فیلم کوتاه جای فیلم بلند را نمی‌گیرد؛ بلکه تغذیه‌ش می‌کند.» داشتنِ جامعه حمایت‌گر و موفقِ فیلم کوتاه هنرمندان مستقل را قادر می‌سازد تا مناسبات جاافتاده‌ی فیلمهای بلند را به چالش بکشند و نظراتی را به بوته آزمایش بگذازند که لزوماً باب طبع استدیوداران نیستند اما تماشای‌شان روح‌فزا است ــ حسی که معمولاً هنگام تماشای فیلمهای مستقل به تماشاچی دست می‌دهد.
فیلمهای کوتاه همیشه خلافِ سلیقه فرهنگیِ عمومی نبودند. اولین فیلمهای تاریخ را شاید بتوان در رده کوتاه جای داد: اولین تصویر متحرک، «ورودِ قطاری به ایستگاه لَ سی‌یوتا – Arrival of a Train at La Ciotat»، ساخته برادران لومی‌یر در سال ۱۸۹۵، تنها ۴۶ ثانیه است. حتی بعد از آنکه در دهه 1910، فیلمِ بلند به‌عنوان فُرم غالب پذیرفته شد، فیلم کوتاه تا نیمه دهه ۱۹۵۰ به حضور پُررنگ خود ادامه داد. یکی از معروف‌ترین فیلمهای کوتاهِ تمام دوران، اثر سورئالیستی لوئیس بونوئل و سالوادور دالی، «سگِ آندلسی ــ Un Chien Andalou»، در سال ۱۹۲۹ است ــ که به‌ویژه برای صحنه رعب‌آوری که مردی تخم چشم زنِ بیداری را بُرش می‌دهد، به یاد می‌ماند ــ که از زمان اولین اکرانش، هشت ماه در پاریس روی پرده بود. از اواخر دهه ۴۰ تا میانه ۵۰، تمام استدیوهای فیلم‌سازیِ عمده به‌طور فعال، پیش از شروع نمایشِ فیلمهای بلند، فیلمهای کوتاهی را در سالن‌های نمایش اکران می‌کردند (کاری که تنها دیزنی و پیکسار به آن ادامه دادند). اما به دلیل فشارهای مالیِ دهه‌های ۵۰ و ۶۰، سالن‌ها به جای فیلمهای کوتاه، بیشتر به نمایش تیزرهای فیلم روی آوردند و فیلم کوتاه تا پایان دهه ۶۰ از جریانِ غالب نمایش ناپدید شد.
با این حال، وقتی در دهه ۹۰ فناوری به تولید ابزارهای ارزان‌تری چون دوربین‌های دستی و دی‌اس‌ال‌آر روی آورد، موانع ورود فیلمسازان به این عرصه کم‌رمق‌تر شدند و فیلم کوتاه دوباره جان گرفت؛ منتهی نه آن طور که باید و شاید. تأسیس یوتوب در سال ۲۰۰۵ جانِ تازه‌‌ای به تنِ نحیف این صنعت دمید و ابزاری جهانی هم برای توزیع و هم برای تماشای آن فراهم آورد. حالا بعد از گذشت ده سال، اینترنت پُر است از ویدئوهای فیلم کوتاه، از «چه کار کنیم‌ها – How-Tos» گرفته تا «مِم‌ها ــ Memes» و «موزیک‌ویدئوها» و «ویدئو لاگ‌ها ــ Vlogs». بنابراین ممکن است اینطور به نظر برسد که فیلمهای کوتاه انیمیشن و لایو ــ اکشن، با اهدافِ متفاوت هنری، مناسبِ قرن بیست‌و‌یکم باشند. اما این آثار آن جایگاهِ سابق درخشان خود را باز پَس نگرفته‌اند.
«می‌گی فیلم کوتاه، اون وقت ذهنِ مردم می‌ره سمت اتاقای تاریکِ جشنواره‌های فیلم لهستانی که تو جنگل می‌ذارن دنبالِ سگا.»
بخشی از مشکل به خاطر خودِ اینترنت است. با این همه انتخابِ به نظر بی‌پایان که در فضای وسیعِ آن‌لاین پراکنده‌اند، تماشاچیِ رسانه‌های متفاوت دسته‌دسته شده‌اند. جِیسن اسکوآیر، استادیار مدرسه فیلم یو اس سی و مؤلف «کتاب کسب‌و‌کار فیلم – The Movie Business Book»، میگوید: «اینترنت جمعیت را از نو تعریف کرده. چون مرزی ندارد، مانند ظرف سالادی شده که هر جور شیوه بیانی درونش پیدا می‌شود. این قضیه برای فیلم‌سازانی که جدی در پِی ساختنِ فلیمی حرفه‌ای‌اند هم خوب است و هم بد.» در همین حین که پخشِ آن‌لاین فیلم کار ساده‌ای است، جانِ سالم به در بردن در این کارزار سخت‌تر هم است؛ مخصوصاً چون فیلمهای کوتاه ــ که ترجیح‌شان برای رسیدن به بازخوردِ بزرگتر، آهسته و پیوسته گام برداشتن است ــ باید در عرض چند ثانیه نظر مخاطبانشان را جلب کنند تا توجه گریزانِ جستجوگرانِ اینترنتی را به‌دست آورند.
بالاتر از اینها، فیلم کوتاه اسم‌و‌رسمی از مُد افتاده هم دارد. فابیان ری‌گَل، مؤسس کمپانی توزیع فیلم در جشنواره‌های فیلم کوتاهِ فیوچر شورتز در بریتانیا، میگوید: «می‌گی فیلم کوتاه، اون وقت ذهنِ مردم می‌ره سمت اتاقای تاریکِ جشنواره‌های فیلم لهستانی که تو جنگل می‌ذارن دنبالِ سگا. اما اینطوری نیست. اسم «فراری ــ Runaway» کانیه وِست وسط می‌آید، فیلمِ وودی الن است اما تا بگویی فیلم کوتاه، بی‌علاقه میشوند ــ اَنگ تجربی و تازه‌کاری بهش می‌زنند.»
علی‌رغم این تفاصیل، فیلمسازان کوتاه و علاقه‌مندان در فضای آن‌لاین حضور خود را تثبیت کرده‌اند، خصوصاً اگر بدانید کجا به‌دنبالشان بگردید. تعداد پُرشماری از فیلمهای کوتاه (جستجوی عبارت «Short Film» مثلاً در یوتوب، بیش از سی میلیون نتیجه در پِی دارد) را می‌توان در وب‌سایت‌هایی چون Vimeo Staff Picks، Film Shortage و Short of the Week جستجو کرد.
جوردن مک‌گَری، رئیس هیئت انتخاب Vimeo، میگوید این وب‌سایت دنبالِ ویدئوهایی که دست به دست می‌چرخند نیست. «کار ما پیدا کردن تماشاچیِ پیگیری‌ست که واقعاً تحسین‌کننده آن نوع اثر باشد. تعدادشان با تماشاچیانِ ویدئوی گربه‌ای در فلان وب‌سایتِ معروف برابر نیست اما معنی‌ش هم این نیست که تعدادشان قابل اغماض است.» علاوه بر تعداد بازدید عوامل دیگری هم مهم شده‌اند ــ ایده‌های اصیل، کیفیتِ بالای تولید و خطرپذیری. با کاهش فشار پذیرش جریان غالب رسانه‌ای، Vimeo Staff Picks تبدیل به مرکز پخش برخی از نوآورترین کارهای موجود در فضای آن‌لاین شده است. برای مثال، home page چندین هفته پیش اشیاء بامزه‌ای را نمایش داد که با ضَربی الکترونیک می‌رقصیدند و انیمیشنی آبرنگی از دو شناگر سالخورده که عمیق‌تر از معمول شیرجه می‌زنند و دنیای یکدیگر را در کفِ استخر لمس می‌کنند.
فرشتگان نگهبانِ فیلم کوتاه در وِب به گرامی‌داشتِ آثار متمایز ادامه خواهند داد ــ بی‌توجه به اقتصادِ موفق صنعت در معنای کلانش
تمرکز هیئت انتخابِ Short of the Week از تماشاچی به خودِ خالقان آثار تغییر مسیر داده است. این سازمان برای انتقاد سازنده از فیلم‌هایی که ثبت‌نام کرده‌اند بی‌مضایقه تلاش، و آنهایی را که برگزیده‌اند با تمام وجود حمایت می‌کنند. جِیسن سوند‌هی، از آفرینندگان این وب‌سایت، میگوید: «متأسفانه فیلم کوتاه بر اینترنت مسلط نشد اما ما متوجه شدیم که خیل عظیمی از فیلمسازان و افراد خلاق هستند که در اینترنت ــ به‌عنوان فضایی برای جستجو، بازخورد گرفتن، پیدا کردن همکار و یافتن کسانی که می‌توانند به پیشرفتِ حرفه‌شان کمک کنند ــ در پِی فیلم کوتاه‌اند.»
آکادمیِ اسکار که هنوز مهم‌ترین عنصر تأثیرگذار بر سلیقه جریانِ غالبِ صنعت سینماست، با فیلمهای کوتاهی که از اینترنت شروع کرده‌اند آنچنان منعطف برخورد نمی‌کند. برای آنکه امکان نامزدی برای اسکار فیلم کوتاه را داشته باشید باید به مدت ۷ روز با پرداختِ هزینه‌ها در لس‌آنجلس روی پرده باشید، در جشنواره‌ای جایزه‌ای معتبر برده باشید یا پیش از آنکه بتوانید به هر وسیله دیگری امکان توزیع بیابید، جایزه‌ای دانشجویی برده باشید. بالاتر از اینها، فیلم‌سازانی که می‌خواهند فیلم‌شان در نظر گرفته شود تنها اجازه دارند تا ده درصدِ فیلم‌شان را به‌صورت آن‌لاین نمایش دهند که این مسئله بینندگان آثارشان را به جشنواره‌روها محدود می‌کند؛ چرا که این روزها تعداد بسیار کمی از فیلمهای کوتاه بختِ اکران عمومی را به‌دست می‌آورند.
قوانین حالا سهل‌تر از پیش در بی‌اعتبار خواندنِ اثری که در اینترنت به نمایش درآمده، برخورد می‌کنند اما آکادمیِ اسکار هیچگاه در سازگاری با تغییرات صنعت آنچنان سریع نبوده. با این وجود، مقاومتِ نهاد فیلم در برابر نمایش آن‌لاین فیلمهای کوتاه، مانع استفاده فیلمسازان از جامعه یا راحتیِ اینترنت نخواهد شد. فرشتگان نگهبانِ فیلم کوتاه در وِب به گرامی‌داشتِ آثار متمایز ادامه خواهند داد ــ بی‌توجه به اقتصادِ موفق صنعت در معنای کلانش. سوند‌هی میگوید: «ما به‌عنوان هیئت انتخاب می‌خواهیم کسانی را گرامی بداریم که به دنبال راه‌های تازه‌ی قصه‌گویی اند. قصد ما قرار دادنِ نوآوری در اولویت امور است.»
منبع: theatlantic.com
فیدان در شبکه‌های اجتماعی